اسرئیلیات چگونه به برخی متون اسلامی وارد شدند؟

۰۹:۱۹ – ۰۵ مرداد ۱۴۰۴

عصر کشاورزی – اسرائیلیات مجموعه آموزه‌های یهودی است که در متون مقدس آنان (تورات، عهد عتیق و تلمود) ضبط شده و از طریق برخی از یهودیانِ مسلمان شده، به فرهنگ اسلامی و جوامع مسلمان راه یافته و به مرور زمان برخی از آن مطالب، به متون تفسیری و تاریخی اسلامی نیز وارد گردیده است. این مطالب، ریشه محکمی نداشته و در صحت آن، تردید جدی وجود دارد و برای ارزیابی صحت و سقم آن، باید بر منابع اصیل اسلامی به ویژه قرآن کریم و روایات معتبر عرضه گردد.

به دیگر سخن، برخی از یهودیانی که مسلمان می‌شدند، مطالب دین یهود از جمله تورات و تلمود را برای مردم بازگو کرده (و در مواردی، مردم نیز از آنان می‌خواستند شرح زندگی و داستان‌های پیامبران بنی اسرائیل «ع» را با جزئیات برایشان نقل و روایت کنند) و از این رهگذر، برخی از داستان ها، آموزه‌ها و سخنان یهودیان و نکات دینی شان وارد کتب اسلامی (از جمله تفاسیر) شده که این مطالب به “اسرائیلیات” شهرت یافته است.

اگر چه همه آنچه با این عنوان شهرت یافته، نادرست نبوده و با تعالیم بلند قرآن کریم در تعارض نیست؛ اما سخنان ناصواب و مخالف با آموزه‌های اسلامی نیز در این میان یافت می‌گردد.

بین چهره‌هایی که به انتقال مفاهیم یهودی (اسرائیلیات) به جامعه اسلامی مبادرت نمودند، می‌توان به “ابواسحاق کَعب الأحبار” اشاره نمود که با اسلام آوردنش، نکته‌های بسیاری از متون یهودی را در میان مسلمانان بازنشر داد. وی مردی یهودی بوده که در روزگار خلافت ابوبکر یا عُمَر اسلام آورد و در زمان خلافت عثمان از دنیا رفت. او از قدیمی‌ترین کسانی است که به نشر آموزه‌های توراتی و یهودی در میان مسلمانان اقدام کرده است. “وَهَب بن مُنبَّه” نیز با نوشته‌های یهودیان و مسیحیان آشنایی کاملی داشت و دانش او درباره تاریخ پیامبران و تاریخ بنی اسرائیل به نوشته‌های یهودیان و مسیحیان باز می‌گردد و در پاسخ به سوالات درباره شرح زندگی پیامبران و رسولان الهی (ع)، به منابع یهودی استناد می‌کرد.

بدیهی است نکته‌ها و مطالب کتب پیشینیان باید به قرآن کریم و روایات معتبر عرضه گردد؛ آنچه با آیات قرآن تناسب نداشته و بر خلاف این کتابِ تغییر ناپذیر الهی به شمار می‌رود، قابل پذیرش نیست. (تاریخ التراث العربی، ج۱ ص۱۲۲- ۱۲۱).

عهد عتیق یا عهد قدیم، مجموعه نوشته‌های مقدس برای یهودیان بوده که شامل سه بخش می‌گردد: تورات (که نامی عبری بوده به معنای هدایت و ارشاد؛ کتابی است که بر پیامبر بزرگ بنی اسرائیل حضرت موسی «ع» نازل گردیده و در قرآن نیز نام آن برده شده است؛ تورات به ۵ بخش تقسیم می‌گردد: سِفر پیدایش، سفر خروج، سفر لاویان، سفر عدد و سفر تثنیه)، اَسفار پیامبران بنی اسرائیل و نوشته‌های دیگر. در کنار عهد قدیم، تلمود نیز از آثار برجسته نزد یهودیان بوده و عقاید، احکام دینی و شرعی آیین یهود از این دو منبع مهم اقتباس شده است. اسرائیلیات نیز به آموزه‌هایی گفته می‌شود که توسط بزرگانِ یهودی، وارد فرهنگ اسلامی شده و ریشه قرآنی و روایی ندارد. (الصهیونیه و الأدیان، ص۹۳؛ التاریخ الیهودی، ص۶۸).

به طور نمونه، در تورات آمده است: “پس از این، خداوند ابراهیم را امتحان نمود و فرمود:‌ای ابراهیم، او نیز پاسخ داد: لبیک. فرمود: فرزندت اسحاق را که دوستش داری، به سرزمین مُریا ببر و او را بر فراز یکی از کوه‌هایی که تو را بدان رهنمون می‌سازم، قربانی نما. ابراهیم صبح روز بعد، زود از خواب برخاست و الاغ خود را آماده ساخت و دو تن از غلامان را به همراه پسرش اسحاق با خود همراه برد و هیزمی برای آتش برپا کرد … هنگامی که به جایی رسیدند که خدا فرموده بود، ابراهیم هیزمی فراهم کرد و (دست و پای) پسرش اسحاق را بست و او را بر جایگاه ذبح بالای هیزم قرار داد و دستش را دراز نمود و چاقویی برداشت تا پسرش را ذبح کند؛ در این هنگام، فرشته‌ای از آسمان ندا داد: ابراهیم، ابراهیم، او نیز پاسخ داد: بله؛ فرشته گفت: دستت را به سوی آن کودک دراز مکن و به او آسیبی نرسان (او را قربانی نکن)؛ چرا که من می‌دانم تو از خدا هراس داری … ابراهیم نیز به پیرامونش نگریست و قوچی را دید، رفت و او را حاضر ساخت و به جای پسرش به قربانگاه آورد”. (و آن قوچ را به جای اسحاق ذبح نمود) “. (الکتاب المقدس، ص۳۱- ۳۰).

این در حالی است که طبق روایات معتبر اسلامی، اسماعیل (ع) کسی است که برای ذبح از سوی خداوند برگزیده شد؛ نه اسحاق (ع). اما با این وجود در برخی منابع تفسیری (با تاثیر از روایت‌های توراتی و اسرائیلی)، اسحاق (ع) ذبیح الله دانسته شده است. (که با تاثیر از آموزه‌های یهودی و اسرائیلیات بوده و صحیح به نظر نمی‌رسد).

ناگفته نماند در مواردی، اختلاف اندکی میان روایت تورات با آنچه خداوند بلند مرتبه در آخرین کتاب آسمانی (قرآن کریم) آورده، دیده می‌شود؛ به طور نمونه جریان خروج موسی (ع) و خاندان اسرائیل از مصر با شباهت بسیاری در قرآن و تورات روایت شده است.

به گزارش عهد عتیق، موسی (ع) به فرمان خداوند شکست ناپذیر، دستش را بالای دریا (دریای سرخ) گشود و آن، شکاف برداشت و دودمان اسرائیل از میانه دریا که به زمینی خشک بدل شده بود، عبور می‌کردند و آب دریا نیز همچون دو دیوار بلند از راست و چپ آنان دیده می‌شد.

اگر چه در قرآن کریم که سخنی تحریف ناپذیر است، آمده: “به موسی «ع» وحی کردیم عصایت را به دریا بزن. دریا شکاف برداشت و هر بخش آن، چون کوهی بزرگ گردید”. (سوره شعراء، آیه ۶۳).

در این هنگام بود که مصریان نیز به آنان رسیده و به فرمان فرعون، وارد دریای خشک شدند و هنگامی که بنی اسرائیل از دریا عبور کردند، خداوند به موسی (ع) فرمود: دستت را بر فراز دریا بگشا تا آب (دریا) به مصریان به همراه مرکب هایشان باز گردد. آب دریا نیز ارتش فرعون را غرق ساخت و از میان آنان، یک تن زنده نماند. بدین ترتیب خداوند بزرگ، خاندان اسرائیل را از ستم فرعونیان نجات بخشید و آنان جنازه‌های مصریانی که در تعقیبشان بودند، مشاهده کردند و از خداوند و قدرت بی همتای او ترسیده و به او و پیامبرش موسی (ع) ایمان آوردند. (ایمانشان بیشتر شد). (الکتاب المقدس، سفر الخروج، ص۱۱۴).

در هر دو روایت، بنی اسرائیل با مانع جغرافیایی (دریای سرخ) مواجه بودند و برای گذر از آن، خداوند معجزه‌ای به آنان نشان داد و طبق فرمایش قرآن کریم، حضرت موسی (ع) به امر خداوند، عصایش را به دریا زد و دریا شکافته شد و بنی اسرائیل از آن عبور کردند و فرعونیان غرض شدند. به روایت تورات نیز دریای سرخ، با اشاره دستِ حضرت موسی (ع) شکاف برداشت و از دو طرف همچون دو دیوار بلند راهی باز شد و خاندان اسرائیل از وسط دریا عبور کردند و فرعونیان غرق شدند و بنی اسرائیل نیز اجساد مصریان (لشکر فرعون) را مشاهده می‌کردند.

یکی از بدترین و توهین آمیز‌ترین نکته‌هایی که برگرفته از متون مقدس یهودیان بوده و به متون اسلامی نیز راه یافته، مطالب خلاف واقعی است که نسبت به داود (ع) گفته شده است. لازم به یادآوری است در متون مقدس یهودیان، داود (ع) تنها پادشاهی است که پس از شائول (طالوت) به حکومت دست یافت و پادشاهی بنی اسرائیل را بر عهده گرفت. اما در قرآن کریم، داود (ع) یکی از پیامبران بنی اسرائیل بوده که به او کتاب آسمانیِ “زبور” یا “مزامیر” اعطا شده و خداوند بزرگ، او را خلیفه و جانشین خود در روی زمین توصیف فرموده است و از این رو، هر گونه اتهام زنی به مقام آن پیامبر والاتبار، ناصواب و نادرست بوده و با مقام عصمت پیامبران (ع) نیز ناسازگار است. از این رو می‌توان با قاطعیت گفت: حکایت مربوط به همسر اوریا که زنی زیبا بوده و طبق نقل کتاب مقدس – نعوذ بالله- داود (ع) شیدای او شده و شوهرش را به خط مقدم فرستاده تا کشته شود و او نیز بتواند با همسر او ازدواج نماید! این گفته‌ها با آیات قرآن و نیز مقام عصمت پیامبران (ع)، سازگار نبوده و داستانی افسانه‌ای و ساختگی بوده و از اسرائیلیاتِ باطل و نادرست است.

خلاصه آنکه اسرائیلیات نکته‌ها و مطالب است که از طریق بزرگان یهود و با تاثیر از متون یهودی وارد متون تاریخی و روایی اسلامی (از جمله تاریخ طبری) شده و ریشه اسلامی ندارد و شامل داستان ها، زندگی پیامبران (ع) و … می‌گردد که از سده دوم هجری به برخی از متون تفسیری و … اسلامی نیز راه پیدا کرد و همراه با نکته‌ها و آموزه‌های خرافی و بی پایه‌ای است که بسیاری از آن، با آموزه‌های اسلامی در تضاد بوده و هماهنگ نیست.

ریشه اسرائیلیات، تحریف در دین یهود و متون مقدس آن به شمار می‌رود که با آموزه‌های اصیل اسلامی و آیات قرآن کریم (که تحریف و تغییر را به ساحت قُدسی آن راهی نیست)، در تعارض است. نکته جالب توجه اینکه حضرت مسیح (ع) نیز در زمان حیاتش با بسیاری از آموزه‌های یهودیان (همان آموزه‌های تحریف شده و تغییر یافته توسط کاهنان و دانشمندان یهود) مخالف بوده و روشنگری‌های او، کینه بزرگان آیین یهود در آن روزگار را برانگیخت و آنان کوشیدند حاکم رومی منطقه فلسطین (بطلمیوس) را علیه او بشورانند و به گزارش عهد جدید، او را به صلیب کشیده و به قتل رساندند؛ اگر چه قرآن کریم، قتل او را نفی کرده و تاکید می‌فرماید او را نه به صلیب کشیده و نه کشتند؛ بلکه اشتباهی صورت پذیرفت.

به هر روی، اسرائیلیات همان خرافه‌ها و مطالب باطل و ساخته شده در متون یهودی به شمار می‌رود که از طریق برخی افراد مُغرض یا بی خبر، به متون اسلامی نیز راه یافته و نمونه‌هایی از آن، در این نوشتار مختصر گفته شد. نکته مهم اینکه اسرائیلیات آن دسته از گزاره‌ها و مطالبی را شامل می‌گردد که بر خلاف آیات قرآن و روایات معتبر اسلامی است و مناط و ملاک تشخیص آن، عرضه آن دسته از روایت‌های اسرائیلی بر آیات و روایات است.

منبع: تابناک