جنگ تحمیلی اسرائیل علیه ایران و تأثیر آن بر زنجیره غذا جهان

به گزارش عصر کشاورزی، جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی علیه ایران ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ رقم خورد. حسین شیرزاد، پژوهشگر بخش توسعه کشاورزی درباره اثرات این تجاوز بر زنجیره غذا جهان در یادداشتی اختصاصی برای عصر کشاورزی نوشت؛ تجاوز ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ رژیم صهیونیستی به ایران و جنگ ۱۲ روزه و ترس از یک جنگ منطقه‌ای گسترده‌تر که می‌تواند خطوط کشتیرانی حیاتی و تأمین انرژی را مختل کند، بر بازار جهانی زنجیره‌های تأمین کشاورزی تأثیراتی افزایشی داشته است؛ به طوری که این تحولات بلافاصله بر بازارهای جهانی کالا تأثیر گذاشت. قیمت نفت خام در ۲۴ خرداد با ۷ درصد افزایش به ۷۴.۲۳ دلار در هر بشکه برای نفت خام برنت و ۷۲.۹۸ دلار برای نفت خام ایالات متحده رسید. قیمت کود و آفت‌کش‌ها نیز به دنبال آن افزایش یافت، زیرا نقش خاورمیانه در تولید انرژی و کود، نوسانات بازار را تشدید می‌کند.

آسیب‌پذیری بازار کود از منظر اقتصادی در برابر رخدادهای بی‌ثبات‌ساز در خاورمیانه پدیده جدیدی نیست. چنانکه در گذشته درگیری‌های قبلی مانند تحریم نفتی اعراب در سال ۱۹۷۳ میلادی و انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، جنگ ایران و عراق و جنگ خلیج فارس و اشغال کویت منجر به افزایش قابل توجه قیمت انرژی و کود شد. وضعیت فعلی نیز این سوابق تاریخی را تکرار می‌کند و تحلیلگران هشدار می‌دهند که یک درگیری طولانی مدت می‌تواند «تأثیرات ژرف مادی» بر اقتصاد جهانی و زنجیره‌های تأمین غذا داشته باشد.

نقش حیاتی خاورمیانه و ایران در بازار جهانی کود

افزایش هزینه‌های انرژی تأثیر غیرمستقیمی بر قیمت کود، به‌ویژه محصولات مبتنی بر نیتروژن که تولید آنها بسیار انرژی‌بر است، دارد. خاورمیانه در صنعت جهانی کود به ویژه برای کودهای مبتنی بر نیتروژن مانند آمونیاک و اوره، در مرکز قدرت قرار دارد و بیش از ۳۰ درصد از اوره جهان را صادر می‌کند.

در سال ۲۰۱۶، این منطقه حدود ۱۷ میلیون تن آمونیاک و ۲۲ میلیون تن اوره تولید کرد که آن را به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان در سطح جهان تبدیل می‌کند. ایران در کنار قطر و عربستان سعودی، صادرکننده پیشرو است و ایران به تنهایی سالانه تقریباً ۱۶ تا ۱۷ میلیون تن اوره صادر می‌کند که این کشور را به سومین تأمین‌کننده بزرگ اوره در جهان تبدیل کرده است.‌ ایران به تنهایی سالانه تقریباً ۱۶ تا ۱۷ میلیون تن اوره صادر می‌کند که این کشور را به سومین تأمین‌کننده بزرگ اوره در جهان تبدیل کرده است

مزیت رقابتی این منطقه در ذخایر فراوان گاز طبیعی آن به عنوان یک ماده اولیه کلیدی برای تولید کود نیتروژن نهفته است که امکان تولید کم‌هزینه و عملیات صادرات‌محور را به سهولت فراهم می‌کند. ایران در سال ۲۰۲۴ سومین صادرکننده بزرگ اوره در جهان بود و چین و قطر را پشت سر گذاشت. صادرات آن تقریباً ۴.۵ میلیون تن ارزیابی شد که تقریباً معادل عرضه چین بود.

تأسیسات مدرنی که دارای گواهینامه استانداردهای بین‌المللی هستند توسط تولیدکنندگان ایرانی اداره می‌شوند. محصولات آنها با محتوای بالای نیتروژن تا ۴۶ درصد و سطح پایین بیورت که برای تولیدکنندگان در سراسر جهان ضروری است، متمایز شده و دارای برند بین‌المللی است.

موقعیت استراتژیک ایران، صادرات کارآمد کالا به چین، هند، ترکیه، کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین را تسهیل می‌کند. صنعت اوره ایران به دلیل ذخایر قابل توجه گاز طبیعی از نظر تاریخی پایدار و از نظر قیمت رقابتی بوده است. صنعت کود ایران از دهه ۹۰ به دلیل موقعیت استراتژیک و ظرفیت صادراتی قوی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.‌ صنعت کود ایران از دهه ۹۰ به دلیل موقعیت استراتژیک و ظرفیت صادراتی قوی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است

صادرات اوره کشور در درجه اول به بازارهای هند، برزیل، غرب آفریقا و جنوب شرقی آسیا که تقاضای کشاورزی برای کودهای نیتروژنی بالا است، اختصاص دارد. با این حال، تشدید اخیر درگیری اسرائیل، این زنجیره تأمین حیاتی را تهدید به اختلال می‌کند و نگرانی‌هایی را در مورد دسترسی جهانی به کود و قیمت آن ایجاد کرده است.

پیامدهای درگیری اسرائیل و ایران ممکن است از نظر اقتصادی، لجستیکی و ژئوپلیتیکی عواملی که ممکن است حق بیمه‌های زمان جنگ را هدایت کنند، تأثیر موجی بر بازار جهانی کود داشته باشد. تحلیل‌های صنعتی، حساسیت بازار کود شیمیایی به این درگیری را برجسته می‌کند. در این رابطه به دلیل نقش ایران به عنوان تأمین‌کننده اصلی کودهای نیتروژنی مانند اوره، این کشور توجه بیشتری را به حق بیمه‌های زمان جنگ و اختلالات احتمالی زنجیره تأمین جلب کرده است. برای مثال، در حالی که حملات اسرائیل مستقیماً تأسیسات تولید کود شیمیایی را هدف قرار نداده، بازار به دلیل وضعیت عرضه محدود منطقه، به سرعت واکنش نشان داد. پیامدهای درگیری اسرائیل و ایران ممکن است از نظر اقتصادی، لجستیکی و ژئوپلیتیکی تأثیر موجی بر بازار جهانی کود داشته باشد

قیمت اوره که از قبل تحت فشار کاهش صادرات در مناطق دیگر بود، با پیش‌بینی اختلالات احتمالی در بازارها، طی ۱۲ روز جنگ افزایش یافت؛ علاوه بر این، ریسک‌های دیگری نیز در اختلالات احتمالی در خطوط کشتیرانی به ویژه تنگه هرمز نهفته است. افزایش ریسک در تنگه هرمز که روزانه ۲۰ میلیون بشکه نفت، یک‌پنجم عرضه جهانی و یک‌چهارم LNG جهانی از آن عبور می‌کند، باعث افزایش شدید قیمت آفت‌کش‌ها، کود و در نتیجه افزایش هزینه‌های تولید نیشکر در برزیل و هند شده است.

واکنش بازارهای بین‌المللی کود اوره

خاورمیانه به طور قابل توجهی بر تجارت جهانی کودهای نیتروژنی و پتاس تأثیر می‌گذارد. علاوه بر ایران، قطر دومین تولیدکننده بزرگ اوره در جهان است و پس از آن عربستان سعودی (ششم) و عمان (هفتم) قرار دارند. با این وجود، ایران سهم قابل توجهی در صادرات جهانی دارد و از دست دادن آن شبیه از دست دادن یک چین دیگر در بازار جهانی است. از روز سوم جنگ ۱۲ روزه بازارهای جهانی اوره به سرعت واکنش نشان دادند. قیمت اوره در خلیج فارس قبل از آغاز جنگ تقریباً ۳۵۰ دلار در هر تن بود؛ با این حال، تا دوشنبه هفته اول جنگ، به بیش از ۴۱۰ دلار در هر تن افزایش یافته است. قیمت‌ها در نیواورلئان ایالات متحده از ۳۴۳-۳۵۷ دلار به ۳۸۰-۴۳۰ دلار در هر تن، در برزیل از ۳۹۵-۴۱۰ دلار به ۴۳۰-۴۷۵ دلار، در خاورمیانه از ۳۸۰ دلار به ۳۹۱-۴۵۰ دلار، در منطقه دریای سیاه از ۳۵۰-۳۵۵ دلار به ۳۷۵-۴۱۰ دلار و در مدیترانه از ۴۲۵-۴۳۵ دلار به ۵۲۰ دلار در هر تن افزایش یافت. بازارها قبل از توقف تولید واقعی، خطرات زمان جنگ و اختلالات عرضه را در نظر گرفتند و این افزایش قیمت رخ داد. به گفته تحلیلگران Agri-Pulse و Argus، این بحران تأثیر قابل توجهی نه تنها بر ایران، بلکه بر سایر صادرکنندگان مانند مصر نیز دارد، جایی که تولید کود نیز در نتیجه کاهش عرضه گاز به حالت تعلیق در آمده است.

تریدینگ اکونومیکس، پیش‌بینی می‌کند که اگر ایران نتواند تولید را از سر بگیرد، قیمت اوره ممکن است به ۴۸۰ تا ۵۰۰ دلار در هر تن افزایش یابد. قیمت اوره گرانول در الجزایر و مصر در حال حاضر از ۴۴۰ تا ۵۰۰ دلار در هر تن فراتر رفته است و بسیاری از تأمین‌کنندگان برزیلی به دلیل عدم اطمینان از بازار خارج شده‌اند. در نتیجه توقف تولید اوره توسط ایران، بازار جهانی کود را دچار هرج و مرج می‌کند. به دلیل افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها، اختلالات عرضه و درگیری‌های نظامی، کشاورزان در سراسر جهان با تهدید امنیت غذایی و بازده محصولات کشاورزی مواجه هستند.‌ توقف تولید اوره توسط ایران، بازار جهانی کود را دچار هرج و مرج می‌کند. به دلیل افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها، اختلالات عرضه و درگیری‌های نظامی، کشاورزان در سراسر جهان با تهدید امنیت غذایی و بازده محصولات کشاورزی مواجه هستند با نزدیک شدن به زمان برداشت، بسیاری از مزارع در حال ذخیره سوخت برای کمباین و خشک کردن غلات هستند. افزایش قیمت نفت خام، خطر مستقیمی برای هزینه‌های گازوئیل که یک نهاده کلیدی در این زمان از سال است، ایجاد می‌کند. این درگیری از قبل بر قیمت نفت تأثیر گذاشته است.

افزایش هزینه‌های گازوئیل مستقیماً به افزایش هزینه‌های تولید برای کشاورزان غلات منجر خواهد شد؛ بنابراین بازارهای غلات تمایل دارند از بازارهای نفت و انرژی پیروی کنند. اگر درگیری باعث افزایش قیمت نفت شود، این افزایش می‌تواند به قیمت‌گذاری غلات نیز سرایت کند.

بررسی ترافیک دریایی جنگ ۱۲ روزه نشان می‌دهد که تا ۱۵ ژوئن، حدود ۸۰ کشتی حامل محصولات کشاورزی در حال عبور از مسیرهای دریایی دریای سرخ و خلیج فارس مشاهده شده‌اند. این کشتی‌ها طی ماه گذشته بارگیری شده و بیشتر کشتی‌هایی که از این مسیرهای دریایی استفاده می‌کنند، از برزیل و آرژانتین می‌آیند و سویا، شکر، ذرت و کنجاله سویا حمل می‌کنند.

ایالات متحده یکی از صادرکنندگان کلیدی محصولات کشاورزی جهان، در حال حاضر تنها ۷ کشتی در حال ترانزیت از این دو مسیر دریایی دارد که عمدتاً گندم را به عراق حمل می‌کنند. طبق داده‌ها CASواردات کشاورزی دریایی ایران از بالاترین رکورد خود در سال ۲۰۲۲ یعنی ۱۹.۱ میلیون تن، کاهش یافته و خریدها در سال ۲۰۲۴ نیز ۳۸ درصد کاهش را نشان می‌دهد. حدود ۴۳ درصد از واردات در سال ۲۰۲۴ ذرت بوده که عمدتاً از برزیل ارسال شده است.

در سال ۲۰۲۴، کل محموله‌های کشاورزی که از مسیرهای دریایی دریای سرخ و خلیج فارس استفاده می‌کردند به ۵۲ میلیون تن رسید که ۸ درصد از محموله‌های جهانی را تشکیل می‌دهد. به گفته تحلیلگران ( S&P Global Commodity Insights)، حق بیمه ریسک عرضه اخیراً افزایش یافته و تأثیر بر بازارهای روغن نباتی را فراهم کرده است.

داده‌های CME نشان می‌دهد که قراردادهای آتی روغن سویا برای ماه جولای در ۱۳ ژوئن ۶.۳۰ درصد افزایش یافته است که نشان‌دهنده پیامد ناشی از اعلام اسرائیل برای حمله به ایران است، زیرا این تحولات می‌تواند بر بازارهای انرژی بالادستی تأثیر بگذارد. قیمت ذرت ارزیابی شده توسط پلاتس (FOB برزیل) در طول هفته‌ای که از ۹ ژوئن آغاز شد، ۲ درصد افزایش یافت و در ۱۳ ژوئن به ۲۰۶.۰۹ دلار در هر تن رسید. پلاتس بخشی از ( S&P Global Commodity Insights) است.