ماجرای نخستین خطبه‌ای که آیت‌الله طالقانی خواند

۱۰:۴۲ – ۰۵ مرداد ۱۴۰۴

عصر کشاورزی – پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، یکی از دغدغه‌های اصلی امام خمینی و یاران ایشان، بازگشت شعائر اسلامی و احیای ارزش‌های اصیل دینی در متن جامعه بود. در این میان، نماز جمعه که میراث بزرگ پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) لقب گرفته و از قرون آغازین اسلام، جایگاهی بلند در انسجام گروهی و هدایت جامعه اسلامی داشته، بیش از پیش مورد توجه بنیانگذار انقلاب قرار گرفت.

حضرت امام خمینی (ره) در ۵ مرداد ۱۳۵۸، در حکمی تاریخی، آیت‌الله سید محمود طالقانی را به امامت جمعه تهران منصوب فرمودند.

در این حکم آمده بود: «در این عصری که نهضت اسلامی ایران با خواستِ خداوند متعال به پیروزی رسیده و امید بازگشت به ارزش‌های دینی زنده شده است، ضرورت دارد نماز جمعه، با تمام ابعاد اجتماعی، سیاسی و دینی آن، برگزار گردد…»

روز واقعه؛ حماسه‌ای به وسعت اتحاد یک ملت

با انتشار این پیام تاریخی، مردم پایتخت از نخستین ساعات بامداد پنجم مرداد ۱۳۵۸ به سوی زمین چمن دانشگاه تهران، محل تعیین‌شده برای برگزاری این فریضه، روانه شدند. خاطرات آن روزها، اینگونه روایت شده که خیابان‌های اطراف دانشگاه از جمعیت مشتاق موج می‌زد و جنب‌وجوش موجی از امید و همدلی را در سراسر شهر جریان انداخته بود.

برگزارکنندگان اولین نماز جمعه پس از انقلاب، بیان داشته‌اند که زمین چمن دانشگاه تهران و خیابان‌های اطراف به‌سرعت مملو از نمازگزارانی شد که برخی برای اولین‌بار در یک مراسم عبادی بزرگ در کنار یکدیگر می‌ایستادند و صفوف عبادی و معنوی آنان بی‌پایان بود. صحنه‌هایی چون، وضو گرفتن در کنار دیگران، ذکر دسته‌جمعی ادعیه و اشک شوق بر گونه نمازگزاران، نشان از معنویت بی‌نظیر آن روز داشت.

خطبه‌های ماندگار؛ بازتعریف انقلابی فریضه نماز جمعه

آیت‌الله طالقانی، مجاهد خستگی‌ناپذیر و یار دیرین امام، همان روز در خطبه‌هایی تاریخی، با بیانی رسا و روشن به جایگاه نماز جمعه در اسلام، نقش آن در وحدت و آگاهی‌بخشی جامعه و ضرورت عدالت و مسئولیت‌پذیری در مسیر انقلاب اشاره کرد و نماز جمعه را حلقه اتصال امت با رهبری و فرصتی برای بصیرت افزایی جامعه دانست. ایشان با تأکید بر اینکه نماز جمعه تریبون آگاهی‌دهنده، منتقد، مطالبه‌گر و همدلانه میان مردم و مسئولان است، گوشزد کرد: برگزاری نماز جمعه فرصتی است که مسلمانان جهان باید آن را مغتنم شمارند تا هم وحدت حقیقی را تجربه کنند و هم بر رویدادهای جامعه اشراف یابند.

آیت الله سید محمود طالقانی در نخستین خطبه گفت: «کدام کشور، کدام بلوک، کدام مکتب دارای چنین صفی است؟ صفی که متصل به هم است و چنین صفی را نمی‌توان با پول و رشوه و فریب تشکیل داد؛ بلکه می‌توان آن را با حق، ایمان خالص و فرمان الهی فراهم کرد. همین صف است که دشمنان اسلام را نگران کرده است و برای اینکه این صف را قطع و متلاشی کنند هر روز بهانه‌جویی می‌کنند، زیرا نگران هستند که اگر این صف محکم، گسترده‌تر و پیوسته‌تر شد دیگر جایی برای نفوذ استعمار شرق و غرب و مکتب‌های دیگر وجود ندارد. این صف عظیم توحید است، صف عبادت است، صف نماز است، صف جهاد است. دشمنان دسیسه کنند اگر چند روزی هم تعطیل کنند، همانطور که ۱۴ قرن تعطیل نشد، حالا هم تعطیل نخواهد شد. دسیسه‌ها و برادرکشی‌هایی که در اطراف کشور انجام می‌شود برای متلاشی‌کردن صف مسلمانان است، برای اینکه وحدت را از بین ببرند؛ وحدتی که از درون دل‌ها و وجدان‌ها سرچشمه گرفته و با رهبری‌های قاطع اسلامی به حرکت درآمده است؛ از این رو، دنیا را نگران ساخته و آمریکا، امپریالیست، اروپا، صهیونیسم را به وحشت انداخته است. در نتیجه در سرحدات ما مشغول به انجام توطئه شده‌اند تا به گمان خود این صف را متلاشی سازند اما اقدامات آن‌ها نتیجه‌ای جز رسوایی به دنبال نخواهد داشت. زیرا ایران مجهز به سپاه است؛ سپاهی که محدود به ارتش نیست و همه‌ی زنان و مردان از کوچک و بزرگ، سپاه اسلام و پاسدار اسلام هستند.»

این خطبه‌ها، به عنوان سندی گویا از دغدغه‌های اندیشمندان انقلاب برای تحقق قسط، عدالت و مردم‌سالاری دینی ارزشمند است.

ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نماز جمعه

نماز جمعه، فراتر از یک آئین عبادی، جایگاهی است که همواره بیشترین نقش را در تحقق همبستگی اجتماعی و تحلیل مسائل روز کشور داشته است. در سال‌های ابتدایی انقلاب، نماز جمعه به محفلی تبدیل شد تا سیاست‌های کلان، چالش‌های موجود، مهم‌ترین اخبار و حتی انتقادات اجتماعی به روشی سالم، شفاف و همراه با صدای مردم مطرح شود. پس از آن روز تاریخی، این آئین در سراسر ایران و شهرهای مهم کشور، برگزار شد و جمعه‌ها به روز حضور حداکثری مردم، بیان دغدغه‌ها و تقویت هویت اسلامی انقلابی ملت بدل گشت. برخی از خطبه‌های نماز جمعه پس از انقلاب، آینه تمام‌نمای تحولات اجتماعی، دوران دفاع مقدس، اعلام مواضع ملی و منطقه‌ای، وحدت ملی در بحران‌ها و حتی صدای رسمی مردم در عرصه‌های بین‌المللی بوده است.

نماز جمعه، میراث ماندگار انقلاب اسلامی

امروز، پس از بیش از چهار دهه، نماز جمعه در جامعه ایران همچنان پابرجاست.. این فریضه الهی نه تنها می‌تواند فرصت مناسبی برای تجمع مؤمنان و شنیدن مسائل دینی و اجتماعی است، بلکه بستری برای روشنگری، بیان دغدغه‌های جامعه اسلامی و انتقال معارف اسلامی و رهنمودهای رهبری می‌تواند محسوب می‌شود.

در قرآن کریم و سیره پیامبر اکرم (ص)، بر اقامه نماز جمعه با حضور گسترده مسلمانان تأکید فراوان شده است. طبق آیه شریفه‌ی «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاهِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَهِ فَاسْعَوْا إِلَی ذِکْرِ اللَّهِ» (سوره جمعه، آیه ۹)، نماز جمعه جایگاهی ویژه دارد و ترک آن مذمت شده است. این اجتماع هفتگی علاوه بر آثار معنوی، نقش چشمگیری در تقویت پیوند مردم با آرمان‌های دینی و ملی ایفا می‌کند.

منبع: مهر