آموزش و پرورش و هویت ملی کودکان

۱۳:۴۶ – ۰۴ خرداد ۱۴۰۴

عصر کشاورزی – در جهان پرآشوب امروز که هویت‌ها بیش از هر زمان دیگر در معرض استحاله، تحریف یا فراموشی قرار گرفته‌اند، مفهوم «هویت ملی» برای کودک ایرانی، تنها یک واژه نیست، بلکه پیوندی حیاتی با گذشته، حال و آینده‌ او دارد. 

هویت ملی، ریشه‌ای است که کودک از آن جان می‌گیرد، افتخار می‌آموزد، تعلق می‌سازد و مسئولیت می‌پذیرد. این هویت، ترکیبی است از فرهنگ، زبان، تاریخ، جغرافیا و خاطرات جمعی؛ و در این میان، جزایر سه‌گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک، نه صرفاً نقاطی در نقشه، که قطعاتی از پازل معنایی هویت ملی ما هستند.

با این حال، آنچه موجب نگرانی است، غفلت آشکار و پنهانی است که در عرصه عمومی و رسمی نسبت به مسئله این جزایر صورت می‌گیرد؛ سکوتی که در نظام آموزشی، رسانه‌ها، تولیدات فرهنگی کودک و حتی برنامه‌ریزی‌های ملی حاکم است. این سکوت، نه‌تنها بخشی از خاک میهن را در ذهن کودکان بی‌نام و نشان می‌گذارد، بلکه بر شکل‌گیری احساس تعلق، غرور ملی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی آنان نیز سایه‌ای سنگین می‌افکند.

 هویت ملی، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی شکل‌گیری شخصیت فردی و اجتماعی کودکان، نقش بسزایی در تقویت احساس تعلق، مسئولیت‌پذیری و مشارکت اجتماعی آنان دارد. مطالعات نشان می‌دهند که کودکان بدون شناسنامه، به‌دلیل فقدان هویت رسمی، با مشکلات متعددی همچون احساس تحقیر و بی‌قدرتی مواجه می‌شوند که این امر فرایند هویت‌یابی آنان را مختل می‌کند.

در این راستا، آموزش مفاهیم مرتبط با تمامیت ارضی و اهمیت جزایر سه‌گانه می‌تواند به تقویت هویت ملی کودکان کمک کند. ادبیات کودک و نوجوان، به‌عنوان یکی از ابزارهای مؤثر فرهنگی، نقش کلیدی در انتقال این مفاهیم ایفا می‌کند. داستان‌ها و افسانه‌هایی که به‌صورت خلاقانه به موضوعات ملی می‌پردازند، می‌توانند احساس تعلق و افتخار به سرزمین را در کودکان تقویت کنند. 

 از منظر روان‌شناسی، کودکان در سنین ۷ تا ۱۱ سالگی در مرحله‌ شکل‌گیری هویت قرار دارند. در این دوره، عوامل مختلفی همچون خانواده، نظام آموزشی، رسانه‌ها و همسالان بر شکل‌گیری هویت آنان تأثیرگذارند. مطالعات انجام‌شده در شهر میبد نشان می‌دهد که این عوامل در شکل‌گیری هویت ایرانی-اسلامی دانش‌آموزان ابتدایی نقش بسزایی دارند. از منظر جامعه‌شناسی، عدم پرداختن به موضوعات ملی در برنامه‌های آموزشی و فرهنگی می‌تواند منجر به بی‌تفاوتی نسل جوان نسبت به مسائل ملی شود.

این بی‌تفاوتی، در بلندمدت، می‌تواند به کاهش مشارکت اجتماعی و ضعف در احساس تعلق به جامعه منجر شود. بر اساس کنوانسیون حقوق کودک، کودکان حق دارند در محیطی امن و با دسترسی به آموزش‌های مناسب رشد کنند. حفظ تمامیت ارضی کشور، از جمله جزایر سه‌گانه، بخشی از تعهد ملی در قبال این حقوق است. عدم آگاهی کودکان از اهمیت این جزایر می‌تواند آنان را از درک کامل حقوق و مسئولیت‌های شهروندی‌شان محروم کند. شکل‌گیری هویت ملی در کودک، فرایندی است تدریجی، پیچیده و تأثیرپذیر از عوامل مختلف.

 در این میان، یادگیری از طریق نهادهای آموزشی، رسانه‌ها، خانواده و تجربه‌های زیسته اجتماعی، جایگاه بسیار مهمی دارد. اما وقتی در این منظومه‌ تربیتی، بخش‌هایی از خاک وطن –مانند جزایر سه‌گانه– در سکوت و بی‌توجهی محو می‌شوند، کودک ایرانی یاد نمی‌گیرد که مرز فقط خطی جغرافیایی نیست، بلکه مرز مفهومی است که بر مبنای آگاهی، علاقه و تعلق شکل می‌گیرد. عدم پرداخت رسمی و عمومی به مسئله‌ جزایر سه‌گانه، نه‌تنها نوعی غفلت سیاسی یا فرهنگی است، بلکه نقضی خاموش در حق کودک به دانستن، به مشارکت در حافظه‌ جمعی، و به پرورش حس هویت است. این جزایر، اگرچه کوچک در جغرافیا، اما بزرگ در حافظه تاریخی ملت‌اند. بی‌اعتنایی به آن‌ها، در واقع بی‌اعتنایی به نسلی است که قرار است حافظان فردای این مرز و بوم باشند.

 بر این اساس، ضروری است که دولت‌ها و نهادهای ذی‌ربط، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های آموزشی، فرهنگی و رسانه‌ای، به بازنمایی فعالانه و خلاقانه‌ی جایگاه این جزایر در آموزش‌های کودکی بپردازند. ادبیات کودک، انیمیشن، بازی‌های آموزشی، برنامه‌های مدرسه‌محور و جشنواره‌های فرهنگی می‌توانند بستری باشند برای کاشت بذر هویت ملی در ذهن‌های کوچک اما پُرامید کودکان این سرزمین.

هویت ملی، اگر در کودکی شکل نگیرد، در بزرگسالی به آسانی قابل بازسازی نیست. آینده‌ای که کودکانِ بی‌هویت ملی در آن پرورش یابند، آینده‌ای است ناپایدار، بی‌ریشه و تهی از غرور جمعی. ما موظفیم در قبال خاک، در قبال تاریخ، و در قبال کودک، مسئولیت‌پذیر باشیم. جزایر سه‌گانه، آزمونی‌اند برای میزان جدیت ما در حفظ این مسئولیت.

منبع: روزنامه هفت صبح