انگور خراسان؛ جدال با کم‌آبی، امید به فرصت‌های نو

عصر کشاورزی، گروه استان‌ها: خراسان رضوی، نگین درخشان کویر، همواره با نام انگور و تاکستان‌هایش شناخته می‌شود. این استان، به ویژه شهرستان‌های کاشمر، خلیل‌آباد و بردسکن، میزبان باغات انگوری است که نه تنها منبع درآمد بسیاری از خانواده‌هاست، بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و هویت این منطقه به شمار می‌رود. اما این روزها، سایه سنگین چالش‌ها بر این تاکستان‌ها گسترده شده است. کمبود آب، تغییرات اقلیمی، آفات و بیماری‌ها، و مشکلات اقتصادی، انگورکاران خراسان رضوی را با دشواری‌های فراوانی روبرو کرده است.

خراسان رضوی و انگور، پیوندی تاریخی و اقتصادی

محسن صمدی، کارشناس ترویج کشاورزی در این باره اظهار کرد: خراسان رضوی، با قدمتی دیرینه در کشاورزی، از دیرباز به عنوان یکی از مراکز اصلی تولید انگور در ایران شناخته می‌شود. شرایط اقلیمی خاص این منطقه، با تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد، بستری مناسب برای کشت انواع انگور فراهم آورده است. انگور، نه تنها یک محصول کشاورزی، بلکه بخشی از فرهنگ و سنت مردم این منطقه است. از شیره و کشمش گرفته تا مویز و سرکه، انگور در تهیه بسیاری از محصولات غذایی و سنتی نقش دارد.

کارشناس ترویج کشاورزی بیان کرد: از نظر اقتصادی، انگور یکی از مهم‌ترین منابع درآمد برای بسیاری از خانواده‌های روستایی در خراسان رضوی است. تاکستان‌ها، علاوه بر ایجاد اشتغال مستقیم برای کشاورزان، به رونق صنایع وابسته مانند بسته‌بندی، حمل و نقل و فرآوری نیز کمک می‌کنند. به همین دلیل، توجه به وضعیت انگور و حمایت از انگورکاران، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

چالش‌های پیش روی انگورکاران خراسان رضوی

وی گفت: با وجود اهمیت فراوان انگور برای خراسان رضوی، این محصول با چالش‌های متعددی روبرو است که می‌تواند آینده آن را به خطر اندازد.

کمبود آب؛ تهدیدی جدی برای تاکستان‌ها

صمدی افزود: کمبود آب، مهم‌ترین و جدی‌ترین چالش پیش روی انگورکاران خراسان رضوی است. کاهش بارندگی‌ها، خشکسالی‌های پی‌درپی و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، باعث شده تا بسیاری از تاکستان‌ها با کمبود آب مواجه شوند. خاموشی چاه‌های کشاورزی، که به منظور مدیریت منابع آب اعمال می‌شود، اگرچه ضروری است، اما بر میزان تولید انگور تأثیر منفی گذاشته است. بسیاری از باغداران، به دلیل کمبود آب، مجبور به کاهش سطح زیر کشت یا حتی رها کردن باغات خود شده‌اند.

افزایش دما و پدیده‌های جوی نامتعارف

کارشناس ترویج کشاورزی بیان کرد: تغییرات اقلیمی، یکی دیگر از چالش‌های مهم پیش روی انگورکاران خراسان رضوی است. افزایش دما، تغییر الگوی بارندگی، وقوع سیل و تگرگ، و افزایش شدت وزش باد، باعث شده تا شرایط برای کشت انگور دشوارتر شود. افزایش دما، باعث کاهش کیفیت انگور و افزایش تبخیر آب می‌شود. وقوع سیل و تگرگ، می‌تواند به باغات آسیب جدی وارد کند و خسارات جبران‌ناپذیری به بار آورد.

آفات و بیماری‌ها؛ تهدیدی برای سلامت باغات

وی ادامه داد: آفات و بیماری‌ها، همواره یکی از چالش‌های مهم برای کشاورزان بوده‌اند. باغات انگور نیز از این قاعده مستثنی نیستند. شیوع آفات و بیماری‌های مختلف، می‌تواند به کاهش تولید و کیفیت انگور منجر شود. برای مقابله با این آفات و بیماری‌ها، استفاده از سموم شیمیایی ضروری است، اما استفاده بی‌رویه از این سموم، می‌تواند به محیط زیست آسیب برساند و سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر اندازد.

افزایش هزینه‌ها و کاهش درآمد

صمدی اظهار کرد: مشکلات اقتصادی، از جمله افزایش هزینه‌های تولید و کاهش درآمد، یکی دیگر از چالش‌های مهم پیش روی انگورکاران خراسان رضوی است. افزایش قیمت کود، سم، نیروی کار و سایر نهاده‌های کشاورزی، باعث شده تا هزینه‌های تولید انگور افزایش یابد. از سوی دیگر، کاهش قیمت انگور در بازار، باعث شده تا درآمد باغداران کاهش یابد. این موضوع، باعث شده تا بسیاری از انگورکاران نتوانند هزینه‌های خود را تأمین کنند و مجبور به فروش باغات خود شوند.

تلاش‌ها برای مقابله با چالش‌ها و حفظ انگور خراسان رضوی

کارشناس ترویج کشاورزی اداخمه داد: با وجود چالش‌های فراوان، انگورکاران خراسان رضوی تسلیم نشده‌اند و با تمام توان در تلاشند تا این میراث ارزشمند را حفظ کنند. در این راستا، اقدامات مختلفی از سوی دولت، سازمان‌های مردم‌نهاد و خود باغداران انجام شده است.

اجرای طرح‌های آبیاری نوین

وی بیان کرد: با توجه به کمبود آب، مدیریت منابع آب و استفاده بهینه از آن، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این راستا، دولت و سازمان‌های جهاد کشاورزی، طرح‌های مختلفی را برای آبیاری نوین در باغات انگور اجرا کرده‌اند. استفاده از روش‌های آبیاری قطره‌ای و بارانی، می‌تواند به کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری کمک کند. همچنین، جمع‌آوری آب‌های سطحی و استفاده از آب‌های بازیافتی، می‌تواند به تأمین آب مورد نیاز باغات کمک کند.

توسعه ارقام مقاوم به کم‌آبی؛ معرفی ارقام جدید

صمدی افزود: یکی دیگر از راهکارهای مقابله با کمبود آب، توسعه ارقام مقاوم به کم‌آبی است. در این راستا، سازمان‌های تحقیقات کشاورزی، تلاش می‌کنند تا ارقام جدیدی از انگور را معرفی کنند که نیاز کمتری به آب داشته باشند. معرفی رقم جدید انگور «موندراپ» در خلیل‌آباد، نمونه‌ای از این تلاش‌هاست. این رقم، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که می‌تواند به افزایش تولید و بهبود کیفیت انگور کمک کند.

کارشناس ترویج کشاورزی بیان کرد: برای مقابله با آفات و بیماری‌ها، استفاده از روش‌های بیولوژیک و کاهش مصرف سموم شیمیایی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این راستا، سازمان‌های جهاد کشاورزی، آموزش‌های لازم را به باغداران ارائه می‌دهند تا بتوانند با استفاده از روش‌های بیولوژیک، آفات و بیماری‌ها را کنترل کنند. استفاده از حشرات مفید، تله‌های فرمونی و سموم بیولوژیک، می‌تواند به کاهش مصرف سموم شیمیایی و حفظ محیط زیست کمک کند.

حمایت از انگورکاران؛ ارائه تسهیلات و آموزش

وی گفت: حمایت از انگورکاران، از طریق ارائه تسهیلات مالی و آموزش‌های لازم، می‌تواند به بهبود وضعیت تولید انگور در خراسان رضوی کمک کند. ارائه تسهیلات کم‌بهره برای خرید نهاده‌های کشاورزی، تجهیز باغات به سیستم‌های آبیاری نوین و بیمه محصولات کشاورزی، می‌تواند به کاهش هزینه‌های تولید و افزایش درآمد باغداران کمک کند. همچنین، ارائه آموزش‌های لازم در زمینه مدیریت باغات، مبارزه با آفات و بیماری‌ها، و استفاده از روش‌های نوین کشاورزی، می‌تواند به افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت انگور کمک کند.

صمدی اظهار کرد: داربستی کردن باغات انگور، یکی از روش‌های نوین کشاورزی است که می‌تواند به افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت انگور کمک کند. در این روش، درختان انگور بر روی داربست‌ها هدایت می‌شوند که باعث می‌شود تا نور خورشید به طور یکنواخت به تمامی قسمت‌های درخت برسد. این موضوع، باعث می‌شود تا انگورها به طور یکنواخت رسیده‌اند و کیفیت بهتری داشته باشند. همچنین، داربستی کردن باغات، می‌تواند به کاهش خسارات ناشی از عوامل طبیعی مانند باد و تگرگ کمک کند.

کارشناس ترویج کشاورزی افزود: با وجود چالش‌های فراوان، انگور خراسان رضوی دارای فرصت‌های فراوانی است که می‌تواند به توسعه این صنعت کمک کند.

وی ادامه داد: توسعه گردشگری کشاورزی، یکی از فرصت‌های مهم پیش روی انگور خراسان رضوی است. معرفی تاکستان‌ها به گردشگران و ارائه خدمات مرتبط با گردشگری، می‌تواند به افزایش درآمد باغداران و رونق اقتصاد منطقه کمک کند. برگزاری تورهای بازدید از تاکستان‌ها، ارائه محصولات محلی و سنتی، و ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی، می‌تواند گردشگران بسیاری را به این منطقه جذب کند.

صمدی بیان کرد: توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری انگور، یکی دیگر از فرصت‌های مهم پیش روی این صنعت است. تولید محصولاتی مانند شیره انگور، کشمش، مویز، سرکه، آب انگور و کنسانتره، می‌تواند به افزایش ارزش افزوده انگور و ایجاد اشتغال جدید کمک کند. همچنین، صادرات این محصولات به کشورهای دیگر، می‌تواند به ارزآوری برای کشور کمک کند.

کارشناس ترویج کشاورزی اظهار کرد: توسعه صادرات انگور و محصولات فرآوری شده آن، یکی دیگر از فرصت‌های مهم پیش روی این صنعت است. انگور خراسان رضوی، به دلیل کیفیت بالا و طعم مطبوع، می‌تواند در بازارهای جهانی رقابت کند. برای توسعه صادرات، لازم است تا کیفیت محصولات افزایش یابد، بسته‌بندی مناسبی برای محصولات انتخاب شود و بازاریابی مناسبی برای محصولات انجام شود.

کاهش ۶۰ درصدی انگور در خلیل آباد

در همین رابطه محمود شبان، مدیر جهاد کشاورزی خلیل آباد در این باره اظهار کرد: بخش عمده‌ای از انگور تولیدی این شهرستان (حدود ۸۰ درصد) به کشمش تبدیل می‌شود و ۲۰ درصد باقی‌مانده نیز به صورت تازه‌خوری به کشورهای همسایه و سایر استان‌های کشور صادر می‌گردد.

مدیر جهاد کشاورزی خلیل آباد با اشاره به خسارات واردشده به باغات در سال جاری بیان کرد: در پی خشکسالی، سرمازدگی، تگرگ، سیل و طوفان فروردین‌ماه و همچنین تنش‌های آبی، تولید انگور در شهرستان با کاهش ۶۰ درصدی نسبت به میانگین سال‌های گذشته مواجه شده است و با وجود این، پیش‌بینی می‌شود حدود ۵۰ هزار تن انگور از باغات این شهرستان برداشت شود.

وی افزود: باغات انگور خلیل‌آباد از نظر کمی و کیفی دارای شرایط ویژه‌ای هستند و درآمد اصلی مردم منطقه از تولید انگور و کشمش تأمین می‌شود.

به گفته شبان برداشت از اوایل تیرماه آغاز و هم‌اکنون ۵ سردخانه با ظرفیت ۱۰ هزار تن آماده سورت، بسته‌بندی و صادرات محصول هستند.

مدیر جهاد کشاورزی خلیل آباد گفت: در خلیل‌آباد بیش از ۳۰ رقم انگور شناسایی شده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به پیکامی و عسکری معمولی برای تازه‌خوری و تولید کشمش اشاره کرد و سایر ارقام شامل ترکمن ۴، لعل، ریش بابا، صاحبی، رزقی، یاقوتی، فخری، مس که، طرقی، خلیلی، سرقی و همچنین ارقام تجاری جدیدی هستند که در تولید مویز و تیفی کاربرد دارند.

انگور در خراسان رضوی، نه تنها یک محصول کشاورزی، بلکه بخشی از فرهنگ و هویت این منطقه است. با وجود چالش‌های فراوان، انگورکاران خراسان رضوی با تمام توان در تلاشند تا این میراث ارزشمند را حفظ کنند. مدیریت منابع آب، توسعه ارقام مقاوم به کم‌آبی، مبارزه با آفات و بیماری‌ها، حمایت از انگورکاران، داربستی کردن باغات انگور، توسعه گردشگری کشاورزی، توسعه صنایع تبدیلی و توسعه صادرات، از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند به بهبود وضعیت انگور در خراسان رضوی کمک کنند. امید است با تلاش و همدلی همه ذینفعان، انگور خراسان رضوی همچنان به عنوان نگین درخشان کویر بدرخشد و نام این منطقه را در سراسر جهان پرآوازه سازد.