این آخوند مسیر تاریخ را تغییر داد

تولد و جایگاه علمی

شیخ فضل‌الله نوری در سال ۱۲۵۹ قمری در شهرستان نور از توابع مازندران متولد شد. پس از طی تحصیلات مقدماتی در زادگاهش، به نجف و سپس سامرا رفت و از محضر بزرگانی چون میرزای شیرازی بهره‌مند شد. بازگشت او به تهران همزمان با دوران پرتلاطم سیاسی کشور بود. او با تسلط بر فقه، اصول و سیاست، در زمره مراجع تأثیرگذار قرار گرفت و مرجع تقلید بسیاری از مردم شد.

مشروطه مشروعه و حکومت بر پایه دین

در آغاز نهضت مشروطه، شیخ فضل‌الله نیز مانند دیگر علما از آن حمایت کرد؛ اما هنگامی که برخی جریان‌ها تلاش کردند تا با شعار آزادی و برابری، مبانی دینی را کنار بگذارند، او با درک خطر، عَلَم مخالفت برداشت. او خواستار مشروطه مشروعه بود؛ یعنی حکومتی بر پایه قانون، اما قانونی که ریشه در شریعت داشته باشد.

آثار مثبت ایستادگی بر شریعت

شیخ فضل‌الله نوری با شجاعت و صراحت، در مقابل قانون‌نویسی‌های غرب‌گرایانه‌ای ایستاد که می‌خواستند اسلام را از عرصه قانون‌گذاری کنار بزنند. این ایستادگی، هرچند به بهای جانش تمام شد، اما دستاوردهایی ماندگار برای کشور به‌جای گذاشت.

جلوگیری از سکولاریزه شدن حکومت

مخالفت او با حذف اسلام از قانون اساسی، موجب شد که بخش مهمی از هویت اسلامی حکومت حفظ شود. قانون اساسی مشروطه، با وجود فشارهای جریان سکولار، در نهایت ماده‌ای را تصویب کرد که براساس آن، قانونی که با شرع اسلام مغایرت دارد، معتبر شناخته نمی‌شود.

زنده نگه داشتن نقش روحانیت در سیاست

اگرچه برخی روشنفکران آن زمان می‌خواستند روحانیت را از سیاست دور نگه دارند، اما مقاومت شیخ فضل‌الله این تصور را شکست. او ثابت کرد که دین نه‌تنها می‌تواند، بلکه باید در عرصه سیاسی و قانون‌گذاری نقش داشته باشد. این الگو، زمینه‌ساز نقش‌آفرینی گسترده روحانیت در سال‌های بعد و نهایتاً انقلاب اسلامی شد.

پایه‌گذاری بحث ولایت فقیه به‌شکل غیررسمی

اگرچه شیخ فضل‌الله از واژه «ولایت فقیه» استفاده نکرد، اما نگاه او به دخالت فقها در امر سیاست و نظارت بر قوانین، سنگ‌بنای فکری نظریه ولایت فقیه در جمهوری اسلامی ایران شد. او برای فقها نقشی قاطع در اداره کشور قائل بود.

الگوسازی برای مقاومت فکری در برابر غرب‌گرایی افراطی

در زمانه‌ای که تقلید از غرب، مد شده بود و قانون‌نویسان در پی ترجمه مستقیم قوانین فرانسه و بلژیک بودند، شیخ فضل‌الله با منطق و استدلال، نشان داد که تمدن اسلامی نیز می‌تواند نظامی قوی و عقلانی داشته باشد. مقاومت فکری او در برابر غرب‌گرایی، به الگویی برای علمای بعدی تبدیل شد.

شیخی که با شهادت شعله‌ور شد

در ۱۳۲۷ قمری، شیخ فضل‌الله نوری در میدان توپخانه تهران به دار آویخته شد. این حادثه، نقطه عطفی در تاریخ سیاسی ایران بود. او نخستین عالم بزرگی بود که در راه دفاع از شریعت، جان خود را فدا کرد. اما مرگ او به معنای پایان راه نبود، بلکه سرآغازی شد برای آگاهی‌بخشی عمیق‌تر مردم و تجدیدنظر در سیاست‌های مشروطه‌خواهان.

میراثی ماندگار برای انقلاب اسلامی

با گذشت دهه‌ها، تفکر شیخ فضل‌الله نوری بار دیگر در دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی زنده شد و این تفکر در اندیشه‌های امام خمینی (ره) تبلور یافت. نگاه به حاکمیت اسلامی، پیوند دین و سیاست، و نظارت فقیه بر امور کشور، مفاهیمی بودند که ریشه در حرکت شیخ داشت. انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ را می‌توان در بسیاری جهات، ادامه منطقی همان اندیشه مشروطه مشروعه دانست.شیخ فضل‌الله نوری، عالم مجاهدی بود که با بینشی ژرف، خطر سکولاریسم را در پوستین مشروطه تشخیص داد و در برابر آن ایستاد. هرچند بسیاری در زمان او قدرش را ندانستند، اما امروز با نگاهی تاریخی درمی‌یابیم که ایستادگی او، مسیر تاریخ را تغییر داد و پایه‌گذار نظامی شد که در آن دین و سیاست به‌هم پیوسته‌اند.

منبع: فارس