این کودکان شاغل به دنیا می‌آیند!

۰۹:۲۸ – ۰۲ مرداد ۱۴۰۴

عصر کشاورزی – کودکی، لطیف‌ترین و حساس‌ترین دوره زندگی انسان است؛ دورانی که بذرهای هویت، تخیل، خلاقیت و ارزش‌های فردی در وجود کودک کاشته می‌شود.

در نگاه سنتی، کودکی فضایی برای بازی، یادگیری آزاد، تجربه‌های اصیل و شکل‌گیری شخصیت مستقل تلقی می‌شد. اما در جهان امروز، با گسترش شتابناک رسانه‌های دیجیتال و تسلط منطق تجاری بر تولیدات فرهنگی، کودکی از معنا و جایگاه اصیل خود فاصله گرفته و به‌ تدریج به «کالایی پر ارزش» در بازار سرگرمی و مصرف تبدیل شده است.

کودکان امروز، علاوه بر این‌ که مصرف‌کنندگان اصلی محتواهای دیجیتال هستند، به ابزاری برای تولید محتوا و سودآوری اقتصادی نیز بدل شده‌اند. از سریال‌ها و انیمیشن‌ها گرفته تا بازی‌های موبایلی و شبکه‌های اجتماعی، همه و همه، کودکان را در مرکز توجهات تبلیغاتی و اقتصادی قرار داده‌اند. این بازنمایی جدید، فراتر از ابعاد اقتصادی، تبعاتی عمیق بر هویت، شخصیت و آینده کودکان بر جای می‌گذارد.

سوال مهم این است که وقتی کودکی به کالایی در خدمت بازار تبدیل می‌شود، چه بر سر هویت و کرامت انسانی او می‌آید؟
 
۱_ کودک؛ از مخاطب منفعل به ابزار سودآوری

در محصولات فرهنگی دیجیتال، کودکان دیگر تنها مخاطب نیستند، بلکه در قالب شخصیت‌ها، اینفلوئنسرها و حتی «محتوای زنده» به بازی گرفته می‌شوند. پدیده‌هایی چون «کودکان اینفلوئنسر»، حضور پررنگ کودکان در ویدئوهای تبلیغاتی، چالش‌های شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین نشان می‌دهند که کودک، به یک برند جذاب و درآمدزا تبدیل شده است.

والدین، تولیدکنندگان محتوا و برندها، به جای حمایت از نیازهای روانی و عاطفی کودک، او را به منبعی برای جذب لایک، فالوئر و درآمد بیشتر تبدیل می‌کنند. کودکی که در گذشته باید جهان را تجربه می‌کرد، اکنون جهان را در قاب دوربین و زیر نگاه بی‌امان مخاطبان تجربه می‌کند.

۲- بحران هویت و مرز میان واقعیت و نمایش

کودکی که از سنین پایین یاد می‌گیرد خود را برای دوربین و نگاه دیگران «بازی» کند، به تدریج مرز میان هویت واقعی و شخصیت ساختگی خود را از دست می‌دهد. این کودکان، ارزش خود را بر مبنای تایید بیرونی، آمار بازدید و درآمد خانواده می‌سنجند. نتیجه آن، بروز بحران‌های عمیق روانی، از دست دادن اعتماد به نفس واقعی، اضطراب اجتماعی و وابستگی به دیده شدن است. فراتر از فرد، این بحران هویتی به سطح فرهنگی جامعه نیز سرایت می‌کند و نسلی را پرورش می‌دهد که به جای خلاقیت، کنجکاوی و تفکر انتقادی، صرفاً به دنبال جلب توجه است.

۳_ ترویج مصرف‌گرایی و فرسایش ارزش‌های فرهنگی

تجاری‌سازی کودکی، کودکان را به سوژه‌ای برای تبلیغ برندها و کالاها تبدیل کرده و از سنین پایین، ذهن آنان را به سمت مصرف‌گرایی و ارزش‌گذاری مادی سوق می‌دهد. این وضعیت، نه تنها هویت فردی بلکه انسجام فرهنگی و ارزش‌های مشترک جامعه را نیز تهدید می‌کند. کودکان امروز با انبوهی از تصاویر اغراق‌شده، زیبایی‌های تصنعی، سبک زندگی لوکس و نمادهای مصرفی بمباران می‌شوند و این روند، به تدریج آنان را از هویت بومی، ریشه‌های فرهنگی و ارزش‌های اخلاقی جدا می‌کند.

۴_ غفلت از حق بر خلوت و حریم خصوصی

یکی از اساسی‌ترین حقوق کودک، حق بر خلوت و حریم خصوصی است. در حالی که کودکان، به دلیل سن و شرایط رشدی، قادر به دفاع از این حق نیستند، بسیاری از والدین یا تولیدکنندگان محتوا بدون رضایت یا آگاهی کودک، زندگی خصوصی او را به نمایش می‌گذارند. این روند، کودکی را از تجربه‌های ناب، اشتباه کردن و رشد آزادانه محروم کرده و کودکان را در معرض خشونت روانی، قضاوت و سوءاستفاده قرار می‌دهد.

تجاری‌سازی کودکی در محصولات فرهنگی دیجیتال، زنگ خطر جدی برای آینده جامعه است. کودکانی که به جای زندگی کردن، «نمایش» می‌دهند؛ به جای خلاقیت، «کپی» می‌کنند و به جای رشد سالم، اسیر نگاه‌های بیرونی می‌شوند، در آینده به بزرگسالانی بدل خواهند شد که هویت خود را نه بر مبنای ارزش‌های انسانی، بلکه بر اساس ارزش بازار می‌سنجند.

این پدیده، علاوه بر فروپاشی آرام هویت فردی، بنیان‌های فرهنگی و اجتماعی کشور را نیز تهدید می‌کند. جامعه‌ای که کودکی را به ابزار بازاریابی و سودآوری تنزل می‌دهد، آینده خود را در عرصه فرهنگ، هنر، علم و حتی اقتصاد نیز به خطر انداخته است. بازیابی هویت کودکی، احترام به کرامت او، و توقف روند تجاری‌سازی، نیازمند تغییر نگاه ریشه‌ای در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی، رسانه‌ای و حتی خانواده‌هاست.

اما راهکارهای پیشنهادی در این موضوع چیست؟

۱. وضع قوانین حمایتی: تدوین مقررات سختگیرانه جهت حفظ حریم خصوصی کودکان در فضای دیجیتال و جلوگیری از بهره‌ برداری تجاری از آنان

۲. آگاهی‌بخشی به والدین: آموزش والدین درباره‌ی پیامدهای روانی و هویتی نمایش کودک در شبکه‌های اجتماعی و تولیدات تجاری

۳. ترویج تولیدات فرهنگی جایگزین: حمایت از محصولات فرهنگی بارویکرد آموزشی، خلاقانه و غیربازاری که هویت اصیل کودک را تقویت کند

۴. تقویت رسانه‌های اخلاق‌محور: توسعه‌ی پلتفرم‌ها و رسانه‌هایی که کرامت و حقوق کودکان را در اولویت قرار دهند

۵. مشارکت کودکان در تولید محتوا به‌عنوان خالقان، نه کالا: تشویق کودکان به خلق آثار مستقل (نقاشی، داستان، فیلم کوتاه) به‌ جای ایفای نقش ابزاری در محتواهای بازاری.»

منبع: ایسنا