تجاوز اسرائیل اقتصاد کشاورزی جهان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد

به گزارش عصر کشاورزی، سال ۲۰۲۴ میلادی کل محموله‌های کشاورزی که از مسیرهای دریایی دریای سرخ و خلیج فارس استفاده می‌کردند به ۵۲ میلیون تن رسید که ۸ درصد از محموله‌های جهانی را تشکیل می‌دهد. به گفته تحلیلگران ( S&P Global Commodity Insights)، حق بیمه ریسک عرضه اخیراً افزایش یافته و تاثیربر بازارهای روغن نباتی را فراهم کرده است.

داده‌های CME نشان می‌دهد که قراردادهای آتی روغن سویا برای ماه جولای در ۱۳ ژوئن ۶.۳۰ درصد افزایش یافته است که نشان‌دهنده پیامد ناشی از اعلام اسرائیل برای حمله به ایران است، زیرا این تحولات می‌تواند بر بازارهای انرژی بالادستی تأثیر بگذارد.

حسین شیرزاد، کارشناس و تحلیلگر مسائل کشاورزی د یادداشتی اختصاصی برای عصر کشاورزی نوشت، حق بیمه‌های زمان جنگ – هزینه‌های اضافی که به دلیل خطرات ژئوپلیتیکی در قیمت کالاهای اساسی کشاورزی لحاظ می‌شوند، پس از درگیری اسرائیل و ایران به یک نقطه کانونی در بازار کود تبدیل شده‌اند.

این حق بیمه‌ها نشان‌دهنده افزایش عدم قطعیت و احتمال اختلال در زنجیره تأمین در مناطق جنگی هستند.

حق بیمه‌های زمان جنگ و تأثیر آنها بر قیمت کود

در بخش کود، حق بیمه‌های زمان جنگ تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارند:

آسیب‌پذیری‌های زنجیره تأمین: خاورمیانه، به ویژه خلیج فارس، یک قطب حیاتی برای صادرات کود است. تنگه هرمز که بخش قابل توجهی از محموله‌های نفت و کود جهانی از آن عبور می‌کند، در معرض خطر بسته شدن یا اختلال در یک درگیری گسترده‌تر است.

تحلیلگران RBC Capital Markets هشدار می‌دهند که اقدامات تلافی‌جویانه ایران که تانکرها، خطوط لوله یا تأسیسات انرژی را هدف قرار می‌دهد، می‌تواند به شدت بر صادرات کود تأثیر بگذارد. طبق برخی تخمین‌ها، بسته شدن تنگه هرمز می‌تواند قیمت نیتروژن و پتاس را ۱۵ تا ۳۰ درصد افزایش دهد.

هزینه‌های حمل و نقل و بیمه: این درگیری در حال حاضر نرخ حمل و نقل و حق بیمه کشتی‌های باری که از خلیج فارس و دریای سرخ عبور می‌کنند را افزایش داده است. در اوایل سال ۲۰۲۵، قیمت گوگرد از ایران به دلیل محدودیت عملیات بندری و افزایش هزینه‌های بیمه، از ۱۳۰ تا ۱۳۵ دلار در هر تن در ماه مارس به ۱۵۰ تا ۱۶۰ دلار در هر تن در ماه آوریل افزایش یافت. حال، نرخ حمل و نقل از خاورمیانه به آفریقا و آسیای جنوب شرقی ۲۵ تا ۳۰ درصد افزایش یافته است و حق بیمه در برخی موارد دو برابر شده است.

این افزایش هزینه‌ها به قیمت کود نیز منتقل می‌شود و چالش‌های مربوط به توانایی خرید را برای واردکنندگان تشدید می‌کند. تجاوز اسرائیل به ایران اثرات سرریزکننده‌ای در دریای سرخ دارد. حملات در دریای سرخ و کانال سوئز مسیرهای ارتباطی آسیا، اروپا، آفریقا و حتی برزیل را مختل می‌کند.

طبق گزارش پلاتس انرژی (مه ۲۰۲۵)، قیمت سوخت دریایی بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته و هزینه‌های حمل و نقل به آسیا و اروپا را افزایش داده است. حتی از زمان تشدید درگیری، نرخ حمل و نقل کانتینری در برخی مسیرها ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش یافته است که بر حاشیه سود صادرکنندگان تأثیر گذاشته است.

رفتارسنجی بازار و سفته‌بازی: بازار کود به شدت به تحولات ژئوپلیتیکی حساس است. حتی بدون آسیب مستقیم به تأسیسات تولید، صرف تهدید تشدید تنش، باعث افزایش قیمت‌های سفته‌بازی شده است. به عنوان مثال، عملیات وعده صادق ۲ در اوایل سال ۲۰۲۵، اگرچه مستقیماً بر تولید کود تأثیر نگذاشت، اما واکنشی را در بازار ایجاد کرد که منعکس کننده وضعیت عرضه جهانی محدود بود. این نوسانات ناشی از احساسات، منجر به افزایش قیمت اوره، آمونیاک بی‌آب و نیترات آمونیوم اوره (UAN) شد.

محدودیت‌های عرضه جهانی: بازار کود شیمیایی پیش از تجاوز اسرائیل به ایران نیز با شرایط عرضه محدودی روبرو بود. کاهش صادرات از کشورهایی مانند چین و روسیه، همراه با محدودیت‌های تولید منطقه‌ای در شمال آفریقا، شکاف عرضه و تقاضای جهانی را از بین برده بود. این درگیری این تعادل را بیشتر تشدید کرده و با تلاش واردکنندگان برای تأمین منابع، قیمت‌ها را افزایش داده است.

طبق آخرین قیمت‌های کود بریتانیا در حال حاضر هزینه‌های کود نیتروژن همچنان نسبتاً بالا است.

پیامدهای منطقه‌ای و جهانی تجاوز اسرائیل بر زنجیره تأمین کشاورزی

تأثیر تجاوز اسرائیل به ایران بر بازار کود شیمیایی فراتر از خاورمیانه است و اقتصاد کشاورزی در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

پیامدهای کلیدی عبارتند از:

تأثیر بر کشورهای واردکننده: کشورهایی مانند هند، برزیل، غرب آفریقا و جنوب شرقی آسیا که به شدت به صادرات اوره خاورمیانه وابسته هستند، در حال تنظیم استراتژی‌های خود برای کاهش خطرات هستند. به عنوان مثال، هند با پیش‌بینی بی‌ثباتی مداوم، مناقصه اوره خود را برای تأمین محموله‌های آوریل-مه پیش برد.

واردکنندگان به طور فزاینده‌ای درخواست قراردادهای هزینه و حمل و نقل (CFR) با دوره‌های انعطاف‌پذیر تحویل در کشتی یا شرایط تحویل در کشتی (FOB) را برای مدیریت خطرات حمل و نقل دارند.

هزینه‌های تولید کشاورزی: افزایش قیمت کود مستقیماً هزینه‌های نهاده‌ها را برای کشاورزان افزایش می‌دهد و به طور بالقوه باعث کاهش عملکرد محصول یا افزایش قیمت مواد غذایی می‌شود. آب و هوای خشک خاورمیانه و وابستگی به کود برای بهره‌وری کشاورزی، نقش این منطقه را در امنیت غذایی جهانی حیاتی می‌کند. ایران و ترکیه به تنهایی بیش از ۵۰ درصد از مصرف اوره در خاورمیانه را تشکیل می‌دهند و اختلالات می‌تواند چالش‌های امنیت غذایی را تشدید کند.

افزایش هزینه‌های تولید محصولات کشاورزی، قیمت شکر، سویا و ذرت را در بازارهای آتی جهانی مانند ICE، CME و B3 افزایش می‌دهد.

چالش‌های تأمین‌کنندگان جایگزین: در حالی که سایر تولیدکنندگان خاورمیانه مانند قطر و عربستان سعودی می‌توانند تا حدی اختلالات در صادرات ایران را جبران کنند، اما ظرفیت آنها برای جبران کامل محدود است. مصر، یکی دیگر از تولیدکنندگان منطقه‌ای با محدودیت‌های تأمین گاز خود مواجه شده است، اگرچه اکتشافات جدید گاز و واردات از اسرائیل و قبرس ممکن است تولید آن را در درازمدت تقویت کند. با این حال، این جایگزین‌ها نمی‌توانند بلافاصله جایگزین حجم صادرات ایران شوند.

تأثیر افزایش تنش‌ها می‌تواند بر بازار غلات و دانه‌های روغنی

افزایش تنش‌ها می‌تواند بر بازار غلات و دانه‌های روغنی تأثیر بگذارد. اگرچه ایران و اسرائیل بازیگران تجاری اصلی در بازارهای جهانی کشاورزی نیستند، اما نزدیکی آنها به مسیرهای دریایی کلیدی، باعث ایجاد عدم اطمینان برای خریداران و تأمین‌کنندگان شده است. اما یک وضعیت به سرعت در حال تغییر و ادامه تجاوزات اسرائیل به ایران می‌تواند به طور بالقوه از افزایش ریسک جنگ دریایی در خاورمیانه پشتیبانی کند. چنانکه این درگیری در حال حاضر نوساناتی ایجاد کرده است که باعث افزایش سوخت بانکر و در نتیجه هزینه‌های حمل و نقل، و همچنین قیمت نقدی ذرت در آسیا در هفته آغاز شده از ۹ ژوئن شده است.

در آغاز جنگ بازار گندم به دلیل نگرانی‌ها در مورد دسترسی به انرژی از خاورمیانه افزایش یافته بود. این نوع افزایش‌های ناشی از عوامل ژئوپلیتیکی در بازار می‌تواند کوتاه‌مدت باشد. از سوی دیگر، ایران از بزرگترین خریداران غلات برزیل است طبق آمار آگرواستات، (پلتفرمی که توسط وزارت کشاورزی برزیل اداره می‌شود)، برزیل در سال ۲۰۲۴، ۴.۳ میلیون تن ذرت به ایران صادر کرد که نسبت به ۳.۲ میلیون تن در سال ۲۰۲۳ افزایش داشته است. تنها از ژانویه تا مه، صادرات به ایران در مجموع ۲.۱۹ میلیون تن بوده است که بسیار بالاتر از ۸۶۹۵۰۰ تنی است که در مدت مشابه سال ۲۰۲۳ ارسال شده است. ایران حجم قابل توجهی حدود ۱۵ میلیون تن غلات در سال وارد می‌کند که ۴۵ درصد از مصرف سالانه کشور را تشکیل می‌دهد.

به نظر تحلیلگران Rabobank واردات گندم (۳ تا ۵ میلیون تن در سال)، جو (۲ تا ۳ میلیون تن) و ذرت (۸ تا ۱۰ میلیون تن) برای ایران به ویژه مهم است. چون اسرائیل و ایران هر دو واردکنندگان بزرگ غلات و دانه‌های روغنی هستند.

طبق آخرین چشم‌انداز وزارت کشاورزی ایالات متحده، پیش‌بینی می‌شود که این دو کشور در طول فصل زراعی ۲۰۲۵-۲۰۲۴ در مجموع ۱۵ میلیون تن غلات و ۳ میلیون تن دانه‌های روغنی وارد کنند. درگیری‌های بیشتر می‌تواند تقاضا در منطقه را تضعیف کند و به طور بالقوه فشار نزولی بر قیمت‌های جهانی وارد کند. حتی وقوع جنگ اسرائیل بر علیه ایران باعث افزایش قیمت گندم برای کشاورزان استرالیایی شده است، قیمت جهانی گندم به ۵.۹۰ دلار در هر بوشل رسید – افزایشی ۱۰ درصدی نسبت در روزهای منتهی به بمباران سایت‌های هسته‌ای ایران توسط اسرائیل در ۱۲ ژوئن – پس از اعلام آتش‌بس بین ایران و اسرائیل، قیمت‌ها دوباره به ۵.۶۵ دلار در هر بوشل کاهش یافت. اما این قیمت هنوز ۵ درصد بالاتر از قبل از شروع درگیری و بالاتر از پایین‌ترین قیمت ۵.۳۶ دلار در ماه مه است.

پیامد جنگ بر عرضه نفت و سوخت‌های زیستی و قیمت غلات

در ۲۰ سال گذشته، حجم عظیمی از ذرت در ایالات متحده به اتانول تبدیل شده است. اتانول با سوخت‌های فسیلی مخلوط می‌شود تا وسایل نقلیه را به حرکت درآورد. از طرفی رابطه نزدیکی بین قیمت نفت خام و اتانول وجود دارد. اگر قیمت نفت خام افزایش یابد، می‌تواند منجر به افزایش اتانول شود. در ایالات متحده، تقریباً ۴۰ درصد ذرت به اتانول تبدیل می‌شود. با توجه به اینکه ایالات متحده بزرگترین تولیدکننده جهان است، این حجم عظیمی است. این دو کالا رابطه بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند. با افزایش و کاهش تقاضا برای اتانول، قیمت ذرت نیز تغییر می‌کند. همچنین ارتباط بین قیمت گندم و ذرت به خوبی مستند شده است.

ذرت و گندم در بسیاری از موارد (خوراک دام) قابل تعویض هستند. با گذشت زمان، تغییرات قیمت این دو غله تمایل دارند از یکدیگر پیروی کنند. حال اگر درگیری افزایش یابد، اختلال بالقوه در عرضه جهانی نفت قابل توجه خواهد بود.

ایران تنگه هرمز را کنترل می‌کند که تقریباً ۲۰ درصد از صادرات نفت جهان از آن عبور می‌کند. هرگونه تهدیدی برای کشتیرانی در این کریدور – چه از طریق اقدام نظامی مستقیم، محاصره یا افزایش هزینه‌های بیمه و حمل و نقل – فوراً عرضه جهانی را محدود کرده و قیمت‌ها را بالاتر می‌برد. با توجه به ماهیت متعادل بازارهای جهانی نفت خام، حتی اختلالات کوچک نیز می‌توانند باعث افزایش شدید قیمت‌ها شوند و بر حاشیه سود پالایشگاه‌ها تأثیر بگذارند و هزینه‌های قابل توجهی را در سراسر حمل و نقل، تولید و زنجیره‌های تأمین مواد غذایی در سراسر جهان اضافه کنند.

اگر قیمت سوخت افزایش یابد، این امر می‌تواند در قیمت‌های بالاتر سوخت‌های زیستی منعکس شود که به نوبه خود تقاضا برای غلات را افزایش می‌دهد. بنابراین قیمت بالاتری برای خریدهای آتی غلات خواهیم داشت.