شبکه خانگی؛ قربانگاه زبان فارسی

۱۲:۰۶ – ۰۹ مرداد ۱۴۰۴

عصر کشاورزی – می‌گویند ابن‌بطوطه، جهانگرد نامدار مراکشی در خاطرات سفرش به چین این گونه نوشته است که برخی مردم آن دیار اشعار سعدی را با آواز می‌خواندند و این نکته برای ما فارسی‌زبانان، روایت شیرینی ا‌ست. در طول تاریخ، زبان فارسی با لطافت، شیوایی و شاعرانگی‌اش، دل بسیاری از مردم جهان را ربوده است؛ اما عجیب است که در روزگار ما بسیاری از چهره‌های شناخته‌شده کشور در عرصه هنر، هنگام تولید آثار پرمخاطب خود، اصرار زیادی بر استفاده از نام‌هایی غیرفارسی برای این آثار دارند. این روز‌ها برنامه‌ای با نام «کارناوال» ساخته رامبد جوان در یکی از شبکه‌های خانگی در حال پخش است. برنامه‌ای پرهیجان و خلاقانه که با استقبال گسترده‌ای روبه‌رو شده و توجه مخاطبان زیادی را به خود جلب کرده است. آن گونه که در فرهنگ لغت دهخدا آمده این واژه فرانسوی و به معنی کاروان شادی است. همچنین روز گذشته خبر‌هایی مبنی برساخت برنامه‌ای مسابقه محور بانام «شِفِرونی» با محوریت آشپزی و با اجرای نیما شعبان‌نژاد منتشرشده که احتمالاً در آینده نزدیک روانه شبکه‌های خانگی می‌شود. این دو نمونه‌تنها بخشی از موج پرشتاب تولیدات سرگرم‌کننده در شبکه‌های خانگی‌اند که بانام‌هایی غیرفارسی و حتی در برخی موارد بی‌ارتباط با فضای فرهنگی و زبانی کشور معرفی می‌شوند. از «جوکر»، «۲ شات»، «اسکار» و «ناتو» گرفته تا حتی «بندبازی» همه اینها برگرفته از واژگان غیرفارسی هستند. انگار قرار نیست در شبکه خانگی نظارتی بر این موضوع وجود داشته باشد.

نام اثر؛ اولین دروازه ارتباط مخاطب با محتوا

 شاید برای شما این سؤال پیش بیاید که غیرفارسی بودن نام یک برنامه پرمخاطب در شبکه‌های خانگی مگر تا چه حد مهم است؟ در پاسخ باید گفت وقتی برنامه‌ای بانام‌هایی مانند «جوکر»، «اسکار»، «شفرونی» و… تولید می‌شود، ذهن مخاطب به‌سرعت به سمت‌وسوی برنامه‌های موفق ساخته‌شده با همین نام در خارج از ایران پرتاب می‌شود و تبلیغاتی غیرمستقیم نگاه مخاطبان را به سمت‌وسوی این برنامه‌ها برمی‌گرداند. سازندگان این برنامه در کشور ما با استفاده از همین شیوه تبلیغاتی به دنبال ایجاد جذابیت در ذهن مخاطبان و جلب‌توجه مردم هستند. اگرچه این نوع از شیوه تبلیغات ممکن است در نگاه اول به جذابیت و رونق بازار تولیدکنندگان بینجامد، ولی در بلندمدت جز تضعیف زبان و فرهنگ بومی حاصلی به دنبال نخواهد داشت.

شکی نیست که در سریال‌ها، فیلم‌های سینمایی یا هر برنامه سرگرم‌کننده دیگری، نام برنامه‌ها، بیش از دیگر مؤلفه‌ها، در ذهن باقی می‌ماند و در گفت‌و‌گو‌های روزمره نیز تکرار می‌شود. این تکرار مداوم، به‌مرور، واژگان بیگانه را در زبان عمومی ماندگار می‌کند. به‌عبارتی‌دیگر در این موارد «نام» یک برنامه تنها ابزار جذب نیست؛ بلکه عنصری فرهنگی است که بر ناخودآگاه زبانی جامعه اثر می‌گذارد. بی‌هیچ تردیدی ضعف نظارت مؤثر از سوی نهاد‌های مسئول نیز به این روند دامن زده است. البته تلویزیون ملی تا حدود زیادی در نام‌گذاری این قبیل برنامه‌ها با حساسیت عمل می‌کند مثلاً زمانی که رامبد جوان برنامه «خندوانه» را ساخت نه‌تنها نامی نوآورانه برای این برنامه انتخاب شد بلکه در بخش‌های مختلف نیز هرگاه واژه‌ای غیرفارسی در طول برنامه به کار می‌رفت، بلافاصله توسط مجری برنامه یا به‌وسیله زیرنویس‌هایی اصلاح می‌شد. این در حالی است که انگار شبکه‌های خانگی از چنین نظارتی بی‌بهره‌اند.

بی‌هویتی واژگانی بیخ گوش شبکه‌های خانگی

البته این‌گونه ضعف‌های نظارتی تنها محدود به انتخاب نام یک برنامه در برخی تولیدات شبکه‌های خانگی نمی‌شود؛ بلکه در نوع شوخی‌ها و حتی لحن اجرا نیز شاهد ضعف‌هایی هستیم. برخی از این برنامه‌ها با عبور از خطوط فرهنگی، مخاطب را در معرض نوعی «بی‌قاعدگی فرهنگی» قرار می‌دهند. در پایان دوباره باید به این اصل مهم اشاره‌کنیم که استفاده پی‌درپی از نام‌های بیگانه در برنامه‌هایی با محتوای بومی، اگرچه ممکن است مخاطب را به‌صورت کوتاه‌مدت جذب کند، اما در بلندمدت به فرسایش زبان فارسی و فاصله‌گیری از هویت فرهنگی منجر خواهد شد.

منبع: روزنامه خراسان