یوسف حجت در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه مهم‌ترین چالش زیست‌محیطی در سطح جهانی و ملی فراتر رفتن مصرف بشر از ظرفیت زیستی کره زمین است، اظهار کرد: در حال حاضر ما نزدیک به دو برابر توان تحمل طبیعی کره زمین را مصرف می‌کنیم. ظرفیت زیستی کره زمین حدود ۴ میلیارد نفر است، در حالی که در حال حاضر حدود ۸ میلیارد نفر در آن زندگی می‌کنند. این فشار دو برابری بر منابع مختلف زمین، مشکلات جدی را به وجود آورده است.
ردپای زیستی کشور ۳ برابر ظرفیت زیستی است
وی افزود: تغییرات آب و هوایی نیز یکی دیگر از معضلات بزرگ است که ریشه در همین مصرف بیش از حد دارد. بر اساس محاسبات اگر تعداد انسان‌ها به همان ۴ میلیارد نفر کاهش یابد، معضل تغییر آب و هوا به شدت کاهش پیدا می‌کند. درمورد ایران باید اشاره کرد که رد پای زیستی مردم حدود ۳ برابر ظرفیت زیستی کشور است. برای تأمین نیازهای زندگی پایدار سرزمین ما به میزان ۳ برابر نیاز دارد تا بدون تخریب بتوانیم زندگی را پیش ببریم. این امر منجر به نابودی سریع منابع طبیعی کشور خواهد شد.
کاهش ۴۰ درصدی آب‌های زیر زمینی با مصرف بی‌رویه
معاون اسبق سازمان محیط زیست با بیان اینکه رودخانه‌ها و دریاچه‌ها در حال خشک شدن هستند و زمین‌ها با مشکل نشست مواجه‌اند، بیان کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که با الگوی فعلی تولید و مصرف ظرفیت زیستی کشور ما به کمتر از ۳۰ میلیون نفر کاهش یافته است، در حالی که ۸۰ میلیون نفر در این سرزمین زندگی می‌کنند. این وضعیت فشار بسیار سنگینی را بر سرزمین وارد می‌آورد و منابع طبیعی به سرعت در حال نابودی هستند. از ۲۵۰ میلیارد متر مکعب آب‌های زیرزمینی که پیش از این وجود داشت، اکنون به ۱۵۰ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است. اگر ادامه این روند به همین شکل باشد، به زودی نه آب‌های سطحی و نه آب‌های زیرزمینی کافی برای تأمین نیازهای ما وجود خواهد داشت.
حجت عنوان کرد: مقایسه‌ای که می‌توان انجام داد این است که آبی که سالانه به واسطه بارش تأمین می‌شود، مشابه حقوق ماهیانه ما است و آبی که زیر زمین وجود دارد مانند ارثیه‌ای است که از نیاکان به ما رسیده است. در حال حاضر ما در حال مصرف ارثیه خود هستیم بدون آنکه به عواقب آن توجه داشته باشیم.
وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر ۷۰ درصد از نیاز آبی از آب‌های سطحی و ۳۰ درصد از منابع زیرزمینی تامین می‌شده است، گفت: اکنون این موضوع برعکس شده و این وضعیت به‌شدت خطرناک است و ممکن است به وقوع پدیده‌هایی نظیر خشک شدن دریاچه ارومیه یا زاینده‌رود بینجامد. این مسائل نه صرفاً یک رویداد موردی، بلکه یک روند مستمر هست. با کاهش مداوم منابع آبی باید آگاه باشیم که در آینده با شرایط به مراتب بدتری مواجه خواهیم شد. لذا ضروری است که به سرعت الگوهای تولید، مصرف، زندگی و حتی جمعیت خود را به گونه‌ای مدیریت کنیم که سرزمین‌مان دچار تخریب نشود.
تبخیر بلافاصله ۷۵ درصد بارندگی‌های کشور
رئیس دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اینکه عوامل مؤثر در این چالش، تغییرات اقلیمی نیز هست، گفت: بارندگی ما در سال‌های اخیر به شکل معناداری کاهش یافته و به طور معمول حدود ۴۰۰ میلیارد متر مکعب بارندگی داریم که از این میزان، تقریباً ۳۰۰ میلیارد متر مکعب بلافاصله تبخیر می‌شود. در سال‌های اخیر مقدار آب قابل دسترس به طور قابل توجهی کاهش یافته و احتمال می‌رود که به کمتر از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب برسد. بیشتر این آب به مصرف کشاورزی می‌رسد و بنابراین باید به دقت از آن استفاده کنیم.
حجت مطرح کرد: نتایج عدم توازن ظرفیت زیستی و رد پای زیستی چشمگیر بوده و بخشی از آن به تغییر اقلیم مرتبط می‌شود که باعث ایجاد اختلال در الگوهای بارندگی و ترسالی در کشور شده است؛ ما در حال حرکت به سمت خشکسالی‌های مزمن هستیم. به نظر من مشکلات اصلی ما شامل بحران آب و ظرفیت زیستی است و سپس تغییر اقلیم که فشار مضاعفی بر ظرفیت‌زیستی ما وارد می‌کند. همچنین مشکلات دیگری از جمله پسماند، آلودگی هوا و فاضلاب‌های صنعتی وجود دارد، اما این چالش‌ها نسبت به دو مورد اشاره شده در اولویت پایینی قرار دارند.
وی درخصوص نقش فناوری بر تخریب محیط زیست، تصریح کرد: چند عامل در ایجاد این عدم توازن ظرفیت زیستی دخیل هستند. یکی از این عوامل رشد چشمگیر جمعیت در سطح جهان است که در یک قرن اخیر چندین برابر شده است. جمعیت جهان در یک قرن پیش حدود یک میلیارد نفر بود و اکنون به ۸ میلیارد نفر رسیده است. همچنین در کشور ما نیز جمعیت از ۲۰ میلیون نفر در حدود ۵۰ سال پیش به ۸۰ میلیون نفر افزایش یافته است.
معاون اسبق سازمان محیط زیست ادامه داد: علاوه بر این تغییر الگوهای زندگی به شدت مشاهده می‌شود. مثلاً حدود ۶۰ سال پیش استفاده از انرژی در خانه‌ها بسیار بهینه‌تر بود، اما هم‌اکنون شاهد مصرف بیش از حد آب و انرژی هستیم. امروزه ساختمان‌های بزرگ با سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی دائمی و تغییر در الگوهای مصرف منجر به افزایش سرسام‌آور مصرف آب و انرژی شده است. همچنین الگوهای مصرف ما تغییر کرده و به‌طرز محسوسی افزایش یافته است. این افزایش مصرف ناشی از عواملی نظیر بهداشت فردی بهتر و استفاده از آب بطری‌های یکبار مصرف است که اگرچه از نظر بهداشتی مناسب‌تر هستند، اما آثار زیست‌محیطی منفی به همراه دارند.
در دورریز و اتلاف منابع وضع وخیمی داریم
حجت با بیان اینکه مصرف منابع طبیعی به‌ویژه در کشور ما نسبت به چهار یا پنج دهه گذشته به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است، خاطرنشان کرد: متأسفانه همچنین در عرصه دورریز و اتلاف منابع وضعیت به شدت وخیم‌تر شده است. به عنوان مثال در زمان برگزاری مهمانی‌ها یا رفتن به رستوران‌ها مقدار زیادی غذا، نظیر برنج و گوشت باقی می‌ماند که در اکثر موارد دور ریخته می‌شوند. برآوردها نشان می‌دهد که تقریباً ۳۰ تا ۳۵ درصد از محصولات کشاورزی در مراحل مختلف از مزارع، حمل و نقل، میدان فروش یا حتی در منازل اتلاف می‌شوند. اگر این اتلاف‌ها وجود نداشت، بخشی از مشکل کمبود آب نیز کاهش می‌یافت.
وی با بیان اینکه یکی از عواملی که موجب این وضعیت شده است، نقش فناوری در زندگی بشر است، مطرح کرد: انسان‌های گذشته توان تخریب محیط زیست را با چنین حجم و سرعتی نداشتند. به عنوان مثال تخریب یک درخت با استفاده از تبر زمان‌بر و دشوار بود، در حالی که امروزه با استفاده از اره‌های برقی این کار به سرعت انجام می‌شود. بنابراین پیشرفت‌های فناوری در ابتدا باعث تسریع تخریب طبیعت می‌شود.
رئیس دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: امروزه تکنولوژی به تسریع تخریب طبیعت کمک کرده است، اما از سوی دیگر می‌تواند ابزاری برای بهبود و اصلاح وضعیت نیز باشد. به عنوان مثال با تحول کشاورزی سنتی به شکل کشاورزی صنعتی و تکنیک‌های جدید مانند هیدروپونیک و کشت‌های گلخانه‌ای می‌توان با مصرف کمتر آب محصولات بیشتری تولید کرد.
اولویت منافع اقتصادی بر حفظ محیط‌زیست در نظام حکمرانی
حجت در رابطه با سیاست‌ها و اقداماتی که به حفظ محیط زیست مربوط می‌شود، گفت: به نظر می‌رسد که در سطح جهانی سیاستمداران به اهمیت حفظ محیط زیست اذعان دارند، اما در عمل اهرم‌های اقتصادی و نیاز به تأمین معیشت مردم غالباً باعث می‌شود که توجه به محیط زیست از اولویت خارج شود. زمانی که بین حفظ محیط زیست و تأمین نیازهای فوری زندگی مردم اختلاف نظر وجود داشته باشد، تأمین معیشت مردم معمولاً در اولویت قرار می‌گیرد.
وی اظهار کرد: علیرغم توصیه‌ها مبنی بر عدم برنج‌کاری در استان‌هایی مانند فارس به دلیل تأثیرات منفی بر محیط زیست، مسئولین به دلیل تأمین نیازهای معیشتی مردم این فعالیت‌ها را ترجیح می‌دهند. این موضوع به این دلیل است که تأمین معیشت مردم چالشی فوری است، در حالی که مسائل محیط زیستی عمدتاً به آینده مرتبط می‌شود و در برابر نیازهای روزمره غالباً نادیده گرفته می‌شود. بنابراین محیط زیست فدای زندگی روزمره شده است و زمانی هم که تخریب شود، متاسفانه برگشت آن در برخی حالت امکان‌پذیر نخواهد بود.
معاون اسبق سازمان محیط زیست ادامه داد: بنابراین در حالی که غالباً اقرار به اهمیت محیط زیست وجود دارد، زمانی که به موضوع منافع فردی و اقتصادی می‌رسیم، اختلافات و تناقض‌ها نمایان می‌شوند. به دلیل محدودیت‌های اقتصادی و منابع مالی حفظ محیط زیست معمولاً از اولویت خارج می‌شود، با اینکه منابع مالی و امکانات به طور کلی محدود هستند اما توجه به رفاه مردم و گردش‌های اقتصادی در عمل اولویت بیشتری پیدا می‌کند و این امر لطمه‌ای به محیط زیست وارد می‌کند.
حجت درخصوص اینکه یکی از پیامدهای نگران‌کننده که در کشور ما به ویژه در مناطق مشهد و شمال کشور دیده می‌شود، موضوع مهاجرت است، توضیح داد: در گذشته مهاجرت‌ها عمدتاً سیاسی یا اقتصادی بودند، اما اکنون و به‌ویژه در آینده شاهد افزایش مهاجرت‌های زیست‌محیطی خواهیم بود. این نوع مهاجرت ممکن است در سطح داخلی از مناطق در معرض خشکسالی به مناطق با منابع آب مناسب‌تر و یا به‌صورت بین‌المللی از کشوری به کشور دیگر به‌واسطه مسائل زیست‌محیطی رخ دهد. چنین مهاجرت‌هایی می‌تواند به اندازه‌ای سنگین باشد که حتی کشورهای پیشرفته نیز قادر به کنترل آن نخواهند بود.
ناپایداری منابع طبیعی مهاجرت‌ها را شدید کرده است
وی ادامه داد: این نوع مهاجرت برخلاف مهاجرت‌های سیاسی یا اقتصادی به دلیل وضعیت محیط زیست ناشی از استفاده ناپایدار از منابع طبیعی و تغییرات آب و هوایی است. در آینده این روند می‌تواند منجر به مهاجرت‌های گسترده‌تری شود و حتی درگیری‌های داخلی و جنگ‌های بین‌کشوری را به دنبال داشته باشد. نمونه‌هایی از درگیری‌های داخلی در ایران نظیر مشکلات آب میان استان‌های اصفهان و یزد نشان‌دهنده افزایش تنش‌های ناشی از مسائل زیست‌محیطی است.
معاون اسبق سازمان محیط زیست عنوان کرد: ادراک عمومی و دیدگاه مسئولین این‌طور به نظر می‌رسد که در سطح کلی دغدغه‌های محیط زیستی در جامعه شنیده می‌شود، اما در عمل این نگرانی‌ها به‌طور کامل در نظام حکمرانی و تصمیم‌گیری‌ها منعکس نمی‌شود. هنگامی که صحبت از حفظ محیط زیست می‌شود، مردم به اهمیت آن واقف هستند، اما زمانی که از آن‌ها خواسته می‌شود تا در مصرف آب یا غذا صرفه‌جویی کنند، ممکن است تمایل چندانی به پذیرش این سختی‌ها نداشته باشند.
حجت یادآور شد: از یک سو رفاه بیشتر مورد درخواست و از سوی دیگر حفظ محیط زیست است. معمولاً در چنین شرایطی حفظ محیط زیست غلبه می‌کند، اما مسئولین و مردم در کوتاه‌مدت رفاه را انتخاب می‌کنند. این انتخاب ممکن است در کوتاه‌مدت جوابگو باشد، اما در درازمدت به نابودی محیط زیست و در نتیجه نابودی رفاه منجر خواهد شد.
به احترام آینده فرزندانمان صرفه‌جویی کنیم
وی با بیان اینکه انتظار من از همه افراد این است که به اصل صرفه‌جویی توجه داشته باشند، گفت: برخی ممکن است بگویند که من هزینه این منابع را پرداخت می‌کنم و این مال خود من است، اما این صرفه‌جویی نه به خاطر پول و نه به خاطر اقتصاد، بلکه به خاطر محیط زیست و حفظ زندگی نسل‌های آینده است. ممکن است ما به عنوان بزرگسالان به زندگی خود ادامه دهیم، اما فرزندان و نسل‌های آینده ما از نابودی محیط زیست آسیب جدی خواهند دید. بنابراین به خاطر آن‌ها نیز باید سعی کنیم تا حد امکان صرفه‌جویی کنیم.
رئیس دانشگاه تربیت مدرس گفت: وقتی وضو می‌گیریم، باید به کمترین میزان آب نیاز داشته باشیم. هنگام شستن ظرف‌ها یا در حمام، نهایت تلاش خود را کنیم که از آب اضافی استفاده نکنیم و آب‌های حاصل از شستشو را برای آبیاری گیاهان استفاده کنیم. همچنین برای صرفه‌جویی در برق از لامپ‌های کمتری استفاده کنیم و مواد غذایی را هرگز دور نریزیم.
حجت افزود: زیرا دور انداختن یک نان سنگک به معنای هدر رفتن مقادیر زیادی آب مجازی است که برای تولید آن به کار رفته است. این موارد در صورتی که فقط یک نفر انجام دهد تأثیر چندانی نخواهد داشت، اما اگر ۸۰ میلیون ایرانی به صورت جمعی این کارها را انجام دهند، تأثیر بسیار جدی بر روی وضعیت کشور خواهد گذاشت.
انتهای پیام
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰