بازارگاه، محلی برای جولان دلالان نهاده

مدت‌هاست که وزارت جهاد کشاورزی برای تنظیم بازار خوراک دام و طیور سامانه بازارگاه را راه‌اندازی کرده، اما ضعف این سامانه، مرغداران را کلافه کرده است. کارشناسان می‌گویند فقدان نظارت بر روند عرضه نهاده‌های دامی در این سامانه، تنظیم بازار نهاده‌ها را به‌هم زده است. افزایش قیمت کنجاله سویا تبعات برداشتن نخستین گام در فعال‌سازی سامانه بازارگاه بود. به‌علاوه نامناسب بودن سیستم برای ثبت‌نام تمامی واردکنندگان جهت عرضه محصولات در سامانه بازارگاه، یکی از دلایل کاهش نهاده‌های دامی در بازار و افزایش قیمت این محصولات است. ایجاد محدودیت در ثبت‌نام برای عرضه‌کنندگان نهاده‌های دامی تبعات مهم‌تری هم داشته که می‌توان به تقویت فعالیت دلالان در بازار نهاده‌های دام و طیور اشاره کرد. همچنین عدم نظارت بر سابقه فعالیت افراد محدودی که به‌عنوان عرضه‌کننده کالا در سامانه بازارگاه ثبت‌نام کرده‌اند، موجب شده تا نهاده‌های دام و طیور از بازارگاه با نرخ مصوب خریداری‌ و به‌دلیل کمبود کالا در بازار، با نرخ بسیار بالا به فعالان اقتصادی عرضه شود و این در حالی است که بسیاری از واردکنندگان امکان عرضه محصولات خود را نه در بازار آزاد دارند و نه در این سامانه. آن‌طور که پیداست، برای حمایت از تولید لازم است مسیرهای تأمین نقدینگی، مواد اولیه و… تسهیل شود، اما ایجاد سامانه بازارگاه به‌دلیل مشکلاتی که در تأمین نهاده‌های دامی برای صنایع وابسته ایجاد کرده است، از یک‌سو به تولید آسیب وارد می‌کند و از سوی دیگر به افزایش قیمت تمام‌شده و کاهش کالای مصرفی در بازار منجر می‌شود که این زیان به مصرف‌کنندگان تحمیل می‌شود.

ضعف سامانه بازارگاه مرغداران را کلافه کرده است

مشاور اتحادیه سراسری مرغداران مرغ گوشتی درمورد سامانه بازارگاه و عرضه نهاده‌ها در آن می‌گوید: بازارگاه عملاً نتوانسته پاسخگوی نیازهای مرغدارها باشد و به‌علت روش‌های غلطی که در سامانه اجرا می‌شود، نهاده‌ها به‌موقع به‌دست مرغدار نمی‌رسد و او به‌اجبار باید نهاده موردنیاز خود را از بازار آزاد تهیه کند. امروز در بازار آزاد سویا به‌قیمت پنج‌هزار تومان یا بالاتر و ذرت به‌قیمت دوهزار و ۸۰۰ تومان موجود است، ولی در بازارگاه هیچ‌کدام عرضه نمی‌شود.

محمدعلی کمالی سروستانی در گفت‌وگو با «سبزینه» می‌افزاید: فاصله ۴۵ روزه جوجه‌ریزی تا مرغ‌شدن فاصله نسبتاً کوتاهی است. تولیدکننده در زمان جوجه‌ریزی در سامانه درخواست نهاده می‌دهد و پول را واریز می‌کند، ولی نهاده دریافت نمی‌کند و مجبور است به سراغ بازار آزاد برود و مدارک را تحویل دهد و سویا و ذرت آزاد بگیرد. این روش غلط است و با این روند تشکل‌ها کنار می‌روند و تصدیگری به‌دست دولت می‌افتد.

جنس نامرغوب را به که برگردانیم؟

مشاور اتحادیه سراسری مرغداران مرغ گوشتی می‌گوید: اگر نهاده از بازارگاه تهیه ‌شود و این نهاده کیفیت خوبی نداشته باشد و بار نامرغوب باشد، مرغدار نمی‌داند به چه کسی مراجعه کند و خسارت خود را از چه کسی بگیرد. علاوه‌‌براین، گاهی وسیله نقلیه‌ای که ذرت یا سویا را حمل می‌کند، مقدار بیش‌تر یا کم‌تر از آن سهمیه‌ای که باید به مرغدار تعلق بگیرد بار می‌زند و این‌جا هم معلوم نیست مابه‌التفاوت این بار اضافی یا کمبود بار چگونه باید مدیریت یا پس داده شود.

او بیان می‌کند: با توجه به این‌که کل نیازها در این سامانه عرضه نمی‌شود و مقدار محدودی سویا و ذرت در بازارگاه عرضه می‌شود، هر که زودتر اقدام کند، نهاده دریافت می‌کند.

 کمالی سروستانی می‌گوید: با این شیوه‌ عملاً تمام نهاده‌هایی که با ارز دولتی وارد می‌شود، نه‌تنها به‌موقع به مرغدار تحویل داده نمی‌شود، بلکه سر از بازار آزاد درمی‌آورد.

بازارگاه قدرت چانه‌زنی را از تولیدکننده گرفته است

او درمورد ضریب نفوذ اینترنت نیز می‌گوید: در جوامع روستایی ضریب نفوذ اینترنت ۴۶ درصد و سطح سواد ۳۲ درصد است و براساس سن، این ضریب کاهش پیدا می‌کند. اکثر صاحبان مرغداری‌های کوچک و متوسط ما در مناطق روستایی هستند و اکثر آن‌ها از دانش اینترنتی بهره‌ای‌ ندارند. علاوه‌براین، در برخی جاها سیستم را دستی کرده‌اند و مرغدار مجبور است دوباره به معاونت دام مراجعه و حواله دریافت کند و این حواله را به شرکت پشتیبانی ببرد. این روند رفت‌وآمدها را برای مرغدار بیش‌تر می‌کند. این سامانه قدرت چانه‌زنی را از تولیدکننده گرفته است و اگر بار دیر به‌دست او برسد، هیچ مرجعی نیست که مشکل را بررسی کند.

مشاور اتحادیه سراسری مرغداران مرغ گوشتی می‌گوید: مجبوریم در این سامانه پول را نقد پرداخت کنیم، درصورتی‌که اطلاع نداریم نهاده یک هفته، یک ماه یا سه ماه دیگر به‌دست ما می‌رسد و این تأخیر در قیمت تغییری ایجاد نمی‌کند که این ‌یکی از ایرادات سامانه است.

کمالی سروستانی درمورد خرید چکی نیز می‌گوید: بسیاری از مرغدارها برای خرید نهاده نقدینگی ندارند و خرید آن‌ها اعتباری است. در قدیم این تشکل‌ها بودند که کمک می‌کردند و نهاده‌ها را می‌گرفتند و تحویل می‌دادند، ولی در سامانه وضعیت ثابتی وجود ندارد.

 او می‌گوید: مسأله دیگر این‌ است که وقتی دولت باید ناظر و سیاست‌گذار باشد، خودش مجری می‌شود و در عمل مجری و سیاست‌گذار یکی می‌شوند و این شرایط مشکل‌زاست و این سیستم قدرت نظارت بر ۴۰ تا ۵۰ هزار تولیدکننده را ندارد. این شرایط باعث نظارت عام می‌شود و نظارت عام عین بی‌نظارتی است.

بازارگاه نمی‌تواند تمام نیازها را پوشش دهد

رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان نیز می‌گوید: واردکننده‌ها در بازار سنتی از منظر توزیع‌کنندگی درگیر فرآیند توزیع و بازرگانی داخلی نیستند و به همین ترتیب اطلاعات مربوط به حضور ایشان در این بازار به‌شدت ضعیف است.

مجید موافق قدیری در گفت‌وگو با «سبزینه» ادامه می‌دهد: به‌علت نبود تسلط کافی بر نظام بازرگانی داخلی، فرآیند لجستیک در این دسته‌بندی نیز قدرتمند نیست و سرعت و کیفیت فرآیند توزیع محصولات با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهد شد. افزون بر این، ارتباط مستقیم واردکننده با مصرف‌کننده مستلزم زیرساخت ارتباطی وسیعی است که سامانه بازارگاه پوشش‌دهنده تمامی وجوه آن نیست. در برخی بخش‌ها هیچ‌گونه زیرساخت ارتباطی مستقیمی وجود ندارد؛ برای مثال فرآیند تحلیل و ارزیابی ذی‌نفع برای امکان برگشت سرمایه موضوعی قابل‌توجه است که در بازارگاه به‌طور دقیق قابل رصد نیست.

 رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان می‌گوید: سامانه مذکور خواهد توانست قیمت تمام‌شده را به‌صورت رقابت مثبت درآورد و برای حلقه نهایی مصرف‌کننده نهاده ایجاد ارزش کند، اما موضوع حائز اهمیت بررسی طرح مدیریت فساد و تأمین کالای موردنظر خواهد بود و درصورتی‌که این بازار به دسته معاملات سیاه منتقل شود، سطح مفسده در این فرآیند قابل‌کنترل نخواهد بود.

موافق قدیری ادامه می‌دهد: مشکل کم‌سوادی و کیفیت ارتباطات برای امکان‌سنجی بهره‌برداری از سامانه  از دیگر چالش‌های این فرآیند است که نظام اجرایی را در این مسیر کُند و غیرقابل استفاده می‌کند.

 او با بیان این‌که جاذبه این صنعت برای سرمایه‌گذاری به‌علت گسترده بودن فرآیندهای اجرایی آن از ریسک‌های مهم این فرآیند است، می‌گوید: درنتیجه آن، هزینه سنگین واردات مایحتاج برعهده تولیدکننده نهایی خواهد بود که فرآیندهایی نظیر ناتوانی در تأمین ارز و نیز افزایش دموراژ را به‌همراه خواهد داشت.

قدیری می‌گوید: یکی دیگر از اشکالات این تحول عجولانه ناتوانی در جبران خدمات توزیع‌کنندگان در صنعت است؛ به‌گونه‌ای که در زمان حال، توزیع‌کننده علاوه‌بر رسالت پخش، ضمانت مالی، مدیریت ریسک مالی و نیز مدیریت انبار مصرف‌کننده را نیز برعهده خواهد داشت و این فرآیند با نرم‌افزار نام‌برده قابل اجرا نخواهد بود.

مدیریت فرآیند ترابری از ضعف‌های بازارگاه است

رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان ادامه می‌دهد: مدیریت فرآیند ترابری از ضعف‌های دیگر این سیستم است؛ به‌نحوی‌که تا به امروز پوشش این مشکل با سطح ارتباط بالای توزیع‌کنندگان با گروه‌های حمل‌ونقل و بازار توزیع، به‌صورت نفربه‌نفر مورد بررسی و مدیریت قرار می‌گرفته است؛ برای مثال بارهای روپا (بارهای بلاتکلیف، بارهای عودت‌ داده شده، تخلف راننده و نیز بارهای سرقتی) ازجمله مواردی هستند که زیرساخت نظارتی لازم بر آن‌ها در ساختار بازارگاه دیده نشده است.

او می‌گوید: مدیریت ریسک اعتباری از دیگر موارد ناقص مورد بررسی است که براساس آن فروش مدت‌دار پوشش داده نخواهد شد، تولیدکننده نهایی مجبور به خرید نقدی خواهد شد و به این منظور توان اجرای حلقه آخر خرید کاهش زیادی خواهد داشت؛ به‌علاوه، مدیریت اسناد و حساب‌های دریافتی مختل می‌شود؛ به این صورت که از زمان خرید محصول دادن چک برای خرید مدت‌دار کارآیی نخواهند داشت و رویه دریافت و مدیریت اسناد دریافتی بلاتکلیف می‌ماند.

 قدیری با بیان این‌که به‌نظر می‌رسد در این سامانه  نقش دولت در بررسی مالیات بر درآمد مربوط به این فرآیند شفاف‌سازی شده است، می‌گوید: با این اتفاق دو نتیجه حاصل خواهد شد؛ اول افزایش دودفتری و توسعه فساد کاری به‌دلیل متأثر شدن فرآیند تولید از مالیات بر درآمد و دوم خارج شدن درآمد توزیع‌کننده از چرخه مالیات دولت و افزایش رشد چرخه درآمد تولیدکننده و درنتیجه آن کاهش انگیزه تولید.