بیراهه نقد تولید ملی

1. نویسنده: محسن ممبنی

عصر کشاورزی – یادداشت رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خرمشهر، که با عنوان «خودکفایی در تولید نیشکر با طعم تلخ آب‌بری» در خبرگزاری تسنیم منتشر شده، نمونه بارز یک تحلیل تک‌بعدی، فاقد نگاه کارشناسی و بی‌اعتنا به الزامات اقتصاد ملی و توسعه پایدار در ایران است. این یادداشت نه‌تنها عافیت تولید داخلی را به‌طور کامل نادیده می‌گیرد، بلکه با تکرار گزاره‌های آشنای زیان‌باری نیشکر و بحرانی خواندن مصرف آب این محصول، عملاً به مسیر خودتحریمی تولید ملی در یکی از راهبردی‌ترین دوره‌های کشور دامن می‌زند.

در شرایطی که فشار تحریم‌های بین‌المللی حیات اقتصادی و امنیت غذایی کشور را نشانه رفته و کمر به تخطئه آن بسته است، طرح این نکته که کشت نیشکر باید متوقف شود یا توسعه آن بحران‌زاست، چیزی جز هم‌نوایی با منافع خارجی و تضعیف مؤلفه‌های مقاومت ملی تلقی نمی‌شود. یادداشت حاضر با انفعال‌گرایی مطلق نسبت به تولید داخلی، شرایط کشور را نادیده می‌گیرد و راه‌حلی ندارد جز تسلیم‌شدن به واردات شکر و وابستگی دوباره به بازارهای جهانی، که به روشنی پیامدهای پرخطر آن را نشان داده است.

نویسنده با نگاه صرفاً غیرفنی و فاقد بنیان علمی درباره ساختار هزینه‌های تولید، بهره‌وری آب، و بازدهی کلان زنجیره نیشکر صحبت می‌کند، بی‌آن‌که حتی به امکان اصلاح الگوهای آبیاری، نوسازی زیرساخت‌ها، گسترش کشاورزی دانش‌بنیان یا تکمیل زنجیره ارزش اشاره کند. غفلت مطلق از نقش رونق اشتغال مستقیم و غیرمستقیم، جلوگیری از خروج ارز و تأثیر مثبت بر توسعه منطقه‌ای، نشان می‌دهد نگارنده نه دانش اقتصاد تولید را می‌شناسد و نه اصول آمایش سرزمین و مدیریت منابع در شرایط خاص ایران را درک می‌کند.

همه شواهد کارشناسی و تجربیات جهانی، نقش سوءمدیریت، ضعف زیرساخت و بی‌برنامگی را علت اصلی بحران منابع آب در ایران و خوزستان می‌دانند؛ نه صرفاً وجود یک محصول مشخص چون نیشکر. این یادداشت اما به سادگی اصل مسئله را مخدوش می‌کند، مسئولیت مدیریت و فناوری را به حاشیه می‌راند و مسئله را به سطحی‌ترین شکل، به صورت صفر و صدی، پایین می‌آورد. همسایه‌کردن مردم با بحران، فقط با تولید ترس عمومی از کشاورزی کشور، روشی غیرمنصفانه و ناکارآمد است.

در بخش‌هایی از مطلب نویسنده، هیچ اشاره عملی به فناوری‌های مدرن آبیاری، اصلاح ژنتیکی، توسعه کشاورزی پایدار یا حتی روش‌های بازچرخانی آب و مدیریت نوآورانه منابع به چشم نمی‌خورد. تعلیق تولید داخلی به صرف وجود بحران آب چیزی جز نسخه‌نویسی برای عقب‌ماندگی نیست. اگر قرار باشد با هر بحرانی ساده‌انگارانه به حذف تولید داخل بیندیشیم، اساساً چرا باید از فردا برای صنعت و کشاورزی و اشتغال برنامه‌ریزی کرد؟

تجربیات موفق کشورهای پیشرو در مدیریت منابع محدود و تولید محصولات استراتژیک، نشان داده راه حل مسائل، توقف تولید نیست بلکه ارتقای بهره‌وری، استفاده از دانش‌بنیان و مدیریت یکپارچه منابع است. رویکرد غیرعلمی و خام دستاوردی جز تکرار الگوهای شکست و تشدید وابستگی نخواهد داشت.

این نوع نگاه تک‌بعدی و غیرکارشناسی، راه به جایی نبرده و نه تنها بحران تولید داخلی را حل نمی‌کند، بلکه امنیت غذایی، تاب‌آوری اقتصادی و استقلال کشور را نیز به مخاطره می‌اندازد. راه حل بحران آب و توسعه کشاورزی، نه حذف تولید بلکه اصلاح مدیریت منابع و تکیه بر نوآوری، فناوری و عزم ملی است؛ و قطعاً یک فعال تجاری به‌جای نسخه‌نویسی برای تولید کشور، بهتر است با مشورت گرفتن از متخصصان واقعی و مطالعه منابع علمی روز گرفتار اظهار نظرهای هیجانی و غیرعلمی نشود.