از نیایش تا هنر؛ نقش شعر و موسیقی در آیین‌های معنوی ایران

۰۹:۲۰ – ۲۴ تیر ۱۴۰۴

عصر کشاورزی – شعر و موسیقی عرفانی در ایران، از دیرباز زبان معنویت و بیانگر تجربه‌های روحانی بوده‌اند که در تار و پود آیین‌های مذهبی چون تعزیه، نوحه‌خوانی و مناجات‌خوانی تنیده شده و مرز میان هنر و نیایش را در هم نوردیده‌اند. موسیقی دستگاهی ایران، با بازآفرینی روایت‌های حماسی و عاطفی، به این اشعار جان می‌بخشد و فضایی برای همدلی، سوگواری و تأمل فراهم می‌آورد، از سوگ عاشورایی تا مناجات‌های سحرگاهی، این پیوند، موسیقی عرفانی را به تجربه‌ای زیسته بدل کرده و موجب تقویت همبستگی در جامعه ایرانی شده است.

شعر و موسیقی عرفانی در فرهنگ ایران، فراتر از جلوه‌های هنری، زبان گویای احساسات دینی و تجربه‌های معنوی بوده‌اند که در تار و پود آیین‌های کهن این سرزمین تنیده شده‌اند. از تعزیه و نوحه‌خوانی گرفته تا مناجات‌خوانی و مرثیه‌سرایی، این دو هنر در هم آمیخته و مرز میان هنر و نیایش را به شکلی شگفت‌انگیز محو کرده‌اند. در این میان، موسیقی دستگاهی ایران نقشی کلیدی در بازآفرینی روایت‌های حماسی و عاطفی ایفا می‌کند و به اشعار عرفانی و مذهبی، جانی تازه می‌بخشد.
در سوگ‌سرایی‌های عاشورایی، اشعاری چون «باز این چه شورش است…» اثر محتشم کاشانی، با نغمه‌های موسیقی سنتی در هم می‌آمیزد و فضایی سوزناک برای همدلی و سوگواری جمعی فراهم می‌آورد. از سوی دیگر، مناجات‌نامه‌های عرفانی خواجه عبدالله انصاری با موسیقی آرام و معنوی خود، در شب‌های قدر و سحرهای رمضان، لحنی تأمل‌برانگیز و روح‌نواز به جان‌ها می‌بخشند. حتی اشعار تعلیمی و عرفانی شاعرانی چون سعدی و مولوی نیز، با قابلیت موسیقایی‌شان، امروزه نیز در قالب قطعات آوازی اجرا می‌شوند و نشان می‌دهند که چگونه پیوند میان واژه، لحن و معنا، موسیقی عرفانی را به تجربه‌ای زیسته بدل کرده است. این پیوند عمیق، شعر و موسیقی را به ابزارهایی قدرتمند برای ارتباط عاطفی، انتقال مفاهیم ایمانی و تقویت همبستگی در جامعه ایرانی بدل ساخته است.

منبع: کافه تاریخ